Παρασκευή 19 Φεβρουαρίου 2010

ΤΙ ΜΕΓΑΝΗΣΙ, ΤΙ ΜΑΚΡΟΝΗΣΙ!

Σε προηγούμενο άρθρο μου είχα παρουσιάσει έναν χάρτη του Μεγανησίου από το 1646, όπου εμφανιζόταν μια πρώιμη αναπαράσταση του νησιού. Είχα μιλήσει και για την ιστορία του πορτολάνου εκείνου, του παλιότερου που είχα υπόψη μου, φυσικά με τις αδρές και ανακριβείς χαράξεις που επέτρεπαν τα όργανα και τα ναυσιπλοϊκά μέσα της εποχής. Είχα μάλιστα ζητήσει να με ενημερώσει όποιος είχε γνώση κάποιας παλιότερης απεικόνισης. Το αίτημά μου δεν έπεσε στο κενό! Μάλιστα ο κ. Κολυβάς, διαχειριστής της σελίδας www.lefkada.at ανακάλυψε έναν άτλαντα του 1598, όπου όμως το Μεγανήσι ίσα που διακρίνεται δίπλα στην άμορφη και κακοτοποθετημένη Λευκάδα.

Η ουσιαστικότερη ανταπόκριση κατέφθασε στο μπλογκ μου, από φίλους αναγνώστες. Ένα εντυπωσιακό δείγμα μου πάσαρε η σχολιάστρια «Evelyn». Πρόκειται για έναν οθωμανικό πορτολάνο χρονολογίας κάπου στο 1600. Προκαλεί θαυμασμό η εξαιρετική προσέγγιση των οθωμανών ναυσιπλόων, πράγμα που αποδεικνύει και την κυριαρχία τους εκείνη την εποχή στη Μεσόγειο, παρά τη δραματική ήττα του 1571 στην ναυμαχία της Ναυπάκτου. Εξάλλου ήταν ονομαστή η χαρτογραφική παράδοση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, με χαρακτηριστικότερο δείγμα τον περίφημο χάρτη του Piri Reis. Ο πορτολάνος της φίλης μας πουλήθηκε σε ιδιώτη από τον οίκο Κρίστις έναντι… 1.071.650 λιρών Αγγλίας! Τζάμπα πράμα δηλαδή…

Επιστρέφοντας στα καθ’ημάς, η σημαντικότερη συμβολή στην έρευνά μου ήρθε από κει που περίμενα! Ο φίλος, συμπατριώτης και συγγραφέας Δημήτρης Μαμαλούκας με κατεύθυνε σε έναν μικρό θησαυρό. Το Isolario του Antonio Millo. Ο Δημήτρης, συλλέκτης και ο ίδιος incunabula (σπάνια βιβλία προ του 1600, αν και ο όρος έχει κι άλλη σημασία, όπως μπορεί να σας βεβαιώσει ο geolf!) και κοντοχωριανός, ήτοι Λευκαδίτης, είχε γνώση της συγκεκριμένης συλλογής χαρτών των νησιών (αυτό σημαίνει Isolario, νησολόγιο, από το ιταλικό isola-νησί), φτιαγμένη ούτε λίγο ούτε πολύ το 1582! Το ευτύχημα ήταν ότι ο Antonio Millo δεν ήταν Ιταλός, όπως υποψιάζεται αρχικά κανείς, αλλά Έλληνας: ο Αντώνιος από τη Μήλο! Κάπως έτσι το Isolario του κατέληξε σε ελληνικά χέρια, και συγκεκριμένα στην Κύπρια συλλέκτρια Σίλβια Ιωάννου, μέσω του λαχνού 237 σε δημοπρασία των Σόθμπυς, το 1985. Το ακόμα ευτυχέστερο γεγονός ήταν το ότι η κ.Ιωάννου επέτρεψε την έκδοση του χρυσοποίκιλτου βιβλίου από τις εκδόσεις AdVenture, το 2006, κι έτσι το κρατώ πια στα χέρια μου (με λογικό αντίτιμο).

Έμπειρος ναυτικός και άριστος χειριστής του αστρολάβου, ο Αντώνιος προσφεύγει κάπου στα μέσα του 16ου αιώνα στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας, όπου και προσφέρει τις χαρτογραφικές του υπηρεσίες σε διάφορα εξειδικευμένα τυπογραφεία, όπως εκείνο του Πορτογάλου Diogo Honem ή του Battista Agnese. Οι πρώτοι του χάρτες, κυρίως άτλαντες, διάσπαρτοι σήμερα σε διάφορες βιβλιοθήκες και ιδιωτικές συλλογές της Ευρώπης και της Αμερικής, χρονολογούνται από το 1557. Μιας κι η περιγραφή του το 1582 από έναν Γερμανό πρέσβη είναι αυτή ενός «γέροντα πολυταξιδεμένου Έλληνα», υποθέτουμε ότι γεννήθηκε στις αρχές του αιώνα και αφού ο τελευταίος χάρτης του χρονολογείται το 1591, πρέπει να πέθανε τότε ή λίγο αργότερα.

Το βιβλίο είναι ένα καλοδιατηρημένο χειρόγραφο με πολυτελές δέσιμο διαστάσεων 28Χ20.5 cm, με 94 χάρτινα φύλλα. Έχει χρησιμοποιηθεί καστανό μελάνι και σε κάποια σημεία κόκκινο, ενώ τα δεσίματα και οι λετρίνες (κεφαλαία γράμματα τίτλων) είναι από χρυσό. Το Isolario αφιερώνεται στον μαρκήσιο Sforza Palavicino, προφανώς ευγενή επιδάψιλο του τσουχτερού έργου, και έχει υψηλή καλλιτεχνική όσο και χρηστική αξία. Περιλαμβάνει πάμπολλα νησιά της Μεσογείου και παραθέτει όχι μόνο τους χάρτες τους και τις σημαντικές τοποθεσίες μα και χρήσιμες πληροφορίες ελλιμενισμού, ναυτικές αποστάσεις σε μίλια, επικίνδυνες ξέρες, ιστορικά στοιχεία ή ακόμα και μύθους των νησιών! Το νησολόγιο αυτό θεωρείται από τους ειδικούς ένα από τα παλιότερα που υπάρχουν και ίσως το παλαιότερο με τέτοια ακρίβεια, ποιότητα και περιγραφικότητα. Και ιδού ο χάρτης του 1582 της ιδιαίτερης πατρίδας μας:

Όπως βλέπουμε, η αποτύπωση του Μεγανησίου είναι κάπως χονδρική, πιθανότατα επειδή δεν είχε αξία για τον ναυτικό ο περίπλους του νησιού. Μάλιστα η ονομασία που του αποδίδεται είναι Machroniso (Μακρονήσι!). Το ίδιο ισχύει και για τη Σάντα Μάουρα (Λευκάδα), όπου όμως περιγράφεται το κάστρο και ο δίαυλος. Ο χάρτης απεικονίζει τα νησιά μας κοντά στον Πατραϊκό κόλπο και σημειώνει την Πάτρα, αλλά και την απόσταση από τη Ναύπακτο (Lepanto) και την Κέρκυρα.

Ειδικά για το…Μακρονήσι αναφέρει: «Et al capo di tramontana di ditto porto vi e il scaglio ditto Macronissi et un porto piu verso tramontana ditto Ftellia con una buona valle con acqua da bere. Da questo porto alle Draconere per levante sono miglia no.6. Da ditto luoco alli Curzolari per sirocco sono miglia no.15».

Δηλαδή: «Και προς το ακρωτήρι της τραμουντάνας αυτού του λιμανιού βρίσκεται ένας σκόπελος που λέγεται Μακρονήσι και ένα λιμάνι, πιο πέρα προς την τραμουντάνα, που λέγεται Φτελιά, μ’ έναν καλό όρμο και με πόσιμο νερό. Από το λιμάνι αυτό στις Δρακονέρες, προς τον λεβάντε, είναι μίλια 6. Από τον ίδιο τόπο μέχρι τα Κουρτζολάρι προς τον σιρόκο, είναι μίλια 15». Εκπληκτική περιγραφή 430 ετών!

Είναι προφανές ότι ο συμπαθής Αντώνιος λάθεψε λίγο στο όνομα του νησιού. Μπορεί να του μεταφέρθηκε λάθος, να παράκουσε ή να μετέφρασε το Μέγα- κατά το δοκούν. Ωστόσο είναι επίσης προφανές ότι πάτησε το πόδι του στο Μεγανήσι. Αφήνω στους αναγνώστες την συνέχεια της αναδίφησης στο παρελθόν μας, παρ’ ότι η χαρτογραφική έρευνα μοιάζει να φτάνει στο τέλος της.

Εντούτοις κρατάω ζηλότυπα για τον εαυτό μου μια πληροφορία που πιθανότατα οδηγεί σε έναν ακόμα παλιότερο πορτολάνο του Antonio Millo, θαμμένο σε κάποια αμερικανική χαρτοθήκη. Εν ευθέτω χρόνω θα χώσω την ευμεγέθη μύτη μου σε μερικούς ακόμα πόντους σκόνης. Αν φταρνιστώ θα το μάθετε, σε κάθε περίπτωση όμως το δικό μας Μακρονήσι ζει και βασιλεύει μέσα στους αιώνες!





Σημ: Το άρθρο γράφτηκε για το φιλικό μπλογκ "meganisinews", γεγονός που εξηγεί τα κτητικά επίθετα και αντωνυμίες :-)

7 σχόλια:

RIZOPOULOS GEORGIOS είπε...

Αγαπητέ κε Κονιδάρη,
Αν διαμαρτύρεσθε εσείς για την απεικόνιση του Μεγανησίου..είστε γκρινιάρης .Ρίξτε μια ματιά παρακαλώ στην Κέρκυρα! Οι κορφιάτες ετοιμάζονται για διπλωματικό επεισόδιο.
Anyway εξαιρετικό άρθρο. Συγχαρητήρια.

Mamaloukas είπε...

καλημέρα
είμαι συλλέκτης σπάνιων βιβλίων και όχι αρχέτυπων, (incunabula). μακάρι... αλλά δυστυχώς δεν έχω ούτε ένα.
τα αρχέτυπα είναι πριν το 1500 (και όχι πριν το 1600)
δες γλωσσάρι Μόστρα!

(μπερδεύτηκα κι άφησα το ίδιο σχόλιο σε άλλο "Μεγανησιώτικο μπλογκ" νομίζοντας ότι είμαι στο δικό σου) :)))

nikkarthegreat είπε...

Ωραίο άρθρο .

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ είπε...

@Ριζόπουλος
Δεν παραπονιέμαι, απλά το ΄ψαχνα για χρόνια από καιρό σε καιρό και με τη βοήθεια των φίλων τα κατάφερα. Εξάλλου άλλο η Κέρκυρα κι άλλο το Μεγανησάκι :-)
Τί πάθανε πάλι οι Κερκυραίοι; Τους τσούζει ο Καλλικράτης;

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ είπε...

@Mamalux
Πράγματι,έχεις δίκιο,πριν το 1500, δεν το θυμόμουν καλά. Κοιτάζω στο λατινικό λεξικό και βλέπω ότι η λέξη χρησιμοποιούνταν για τα σπάργανα! Εξ' ου και το αρχέτυπο, η πρώτη έκδοση. Με τον ίδιο όρο όμως χαρακτηρίστηκαν και κάποια απαγορευμένα -και πιθανώς αποκρυφιστικά- βιβλία.

Ευχαριστώ ξανά για την πολύτιμη βοήθεια.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ είπε...

@nikkarthegreat
Ευχαριστώ, αν και νόμιζα ότι θα έχει τοπικό μόνο ενδιαφέρον.

espectador είπε...

Πολυ μου αρεσουν αυτες οι περιγραφες της ιδιατερης πατριδας σου Παναγιωτη. Νοιωθω σιγα-σιγα να μεταφερομαι δυτικοτερα εγω ο ποντιος-θρακιωτης.