Τρίτη 8 Σεπτεμβρίου 2009

ΣΚΑΚΙ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΑ

Έχω καιρό να γράψω, το ξέρω. Φταίει που δεν έχω καιρό...Θα προσπαθήσω να επανακάμψω βέβαια σιγά σιγά τώρα που χειμωνιάζει. Κι επειδή έχω πολλά τέρμινα να μιλήσω για βιβλία, θα ξεκινήσω με τα άρθρα που έγραψα στο περιοδικό "Σκάκι για Όλους", για τα ελληνόγλωσσα και μεταφρασμένα βιβλία με σκακιστικό περιεχόμενο. Με την ευκαιρία, να ευχαριστήσω τους πολλούς γνωστούς και άγνωστους φίλους που μου έστειλαν μυθιστορήματα, μελέτες και ποίησή τους. Με τιμά ιδιαίτερα αυτή η προτίμηση και επιφυλάσσομαι να καταθέσω σύντομα την άποψή μου, όταν ολοκληρώσω την ανάγνωσή τους. Για την ώρα βολευτείτε με την κονσέρβα. Είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να σας προσφέρει το φτωχικό μας.

Μέρος Πρώτο

Μη χαίρεστε πολύ! Όταν μιλάω για βιβλία δεν εννοώ αυτά που είναι γραμμένα με αλγεβρική γραφή ή άλλους σκακιστικούς συμβολισμούς. Τι; Δεν ξέρατε ότι υπάρχουν κι άλλα βιβλία εκτός από αυτά; Τώρα που το μάθατε λοιπόν θα μιλήσουμε για τα λογοτεχνικά βιβλία και δη αυτά που περιλαμβάνουν στη θεματική τους το αγαπημένο μας παιχνίδι (όχι το μπαρμπούτι παιδί μου, το άλλο!).

Παρ’ ότι και σε τούτο και σε παλιότερα περιοδικά έχουν γίνει εκτενείς ή και αποσπασματικές παρουσιάσεις, η επανάληψη, ως γνωστό, υπήρξε μητριά της μάθησης. Να ξεκαθαρίσω μόνο πως θα σχολιαστούν αποκλειστικά τα βιβλία που έχουν εκδοθεί στην Ελληνική, είτε μεταφρασμένα είτε, φυσικά, από Έλληνες συγγραφείς. Και από αυτά μόνο εκείνα τα οποία χρησιμοποιούν δομικά το σκάκι (στην πλοκή, το συμβολισμό, τη χάραξη των χαρακτήρων του έργου κτλ.) και όχι εκείνα που κάνουν μια απλή αναφορά ή μια περιστασιακή νύξη, διότι τότε δε θα έγραφα άρθρο, μα βιβλίο!


Άου! Άου! Ρουά!

Μην ανησυχείτε, δε μουρλάθηκα. Όπως θα διαπιστώσετε σύντομα, μια προθέρμανση έκανα. Όσοι πάντως δεν απορήσατε με τα αιφνίδια επιφωνήματα, να το κοιτάξετε!


Να προσθέσω μόνο πως στο τέλος των σχολίων θα βαθμολογώ το κάθε έργο σε μια κλίμακα του 10, σύμφωνα με κριτήρια πρωτίστως σκακιστικά μα και καλλιτεχνικά, τεχνικά, λογοτεχνικά και καθόλου οικονομοτεχνικά –αν και οπωσδήποτε υποκειμενικά. Κι επειδή δεν είμαι –ακόμα!- κριτικός ή ιστορικός λογοτεχνίας, οι όποιες γνώμες, διαφωνίες, διορθώσεις, επισημάνσεις ή βρισιές σας θα είναι ευπρόσδεκτες στο ιστολόγιό μου (www.konidaris.blogspot.com) ή στο «μέλι» που θα βρείτε εκεί ή στο τηλέφωνό μου που μπορείτε να ζητήσετε από τη σύνταξη (όχι του ΙΚΑ, του περιοδικού).


Α) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΘΡΕΦΤΗ

«Εκείνη τη στιγμή οι σκέψεις της διακόπηκαν από μια δυνατή κραυγή. “Αού! Αού! Ρουά!”, κι ένας Ιππότης με κόκκινη πανοπλία ήρθε καλπάζοντας προς το μέρος της κραδαίνοντας ένα μεγάλο ρόπαλο. Μόλις την έφτασε, το άλογό του σταμάτησε απότομα. “Είσαι αιχμάλωτή μου!” φώναξε ο Ιππότης κουτρουβαλώντας από το άλογο».

Αχ! Τι ωραίες μνήμες που ξυπνούν αυτές οι γραμμές του Λίουις Κάρολ. Κάπως έτσι έπαιζα κι εγώ σκάκι στην εφηβεία μου: με κουτρουβαλητά! Δεν είναι εύκολο να το ξεχάσω. Ακόμα έτσι παίζω. Το θέμα μας βέβαια είναι το εν λόγω ανάγνωσμα και η συνάφειά του με το σκάκι. Η Αλίκη μέσα από τον καθρέφτη, αποτελεί ασφαλώς το πρώτο ανάγνωσμα τέτοιου είδους για τους περισσότερους από εμάς. Στην ουσία πρόκειται για τη δεύτερη περιπέτεια της Αλίκης –αυτής της Χώρας των θαυμάτων ντε! Χιούμορ, σουρεαλισμός, γλωσσοπλαστική, σκάκι, ακόμα και φιλοσοφία ρέουν πληθωρικά σ’ αυτό το απολαυστικό ανάγνωσμα όπου η Αλίκη, ως λευκό πιόνι, γίνεται έκθαμβος μάρτυρας των περιπετειών των γκροτέσκο κομματιών μιας σκακιέρας καθώς και άλλων ανεκδιήγητων χαρακτήρων, ώσπου να φτάσει στο όγδοο τετράγωνο και να προαχθεί σε βασίλισσα!


Ο Τσαρλς Ντόγκσον (το Λιουις Κάρολ είναι το λογοτεχνικό του ψευδώνυμο) έγραψε αυτό το κλασικό παραμύθι για την εντεκάχρονη ανιψιά του Άλις Λίντελ. Και φυσικά, για όλους εσάς τους μαζέττες που τόσα χρόνια, μια προαγωγή της προκοπής δεν έχετε κατορθώσει να πετύχετε!

Βαθμολογία: 9


Β) ΣΚΑΚΙΣΤΙΚΗ ΝΟΥΒΕΛΑ

Το δεύτερο βιβλίο που κάθε σκακιστής θα πρέπει να έχει διαβάσει είναι αναμφίβολα η Σκακιστική Νουβέλα του Στέφαν Τσβάιχ. Πρόκειται για τη συγκλονιστική ιστορία του κυρίου Μπ., ενός ανθρώπου που μαθαίνει σκάκι από ένα βιβλίο στις φυλακές της Γκεστάπο και γίνεται μονομανής. Αργότερα αντιμετωπίζει τον Παγκόσμιο Πρωταθλητή Τσέντοβιτς και τον νικά, παρόλο που οι γιατροί του έχουν απαγορεύσει να παίζει σκάκι εξαιτίας της εμμονοληπτικής του προδιάθεσης. Αυτό φυσικά θα είναι και το τέλος της σύντομης καριέρας του.


Ένας Τσβάιχ στη θολή ωριμότητα της φλογερής του παρουσίας στα Γράμματα, λάτρης της φροϋδικής ψυχολογίας και του βασιλικού παιχνιδιού, μας δωρίζει μια νουβέλα που εμπεριέχει όλες εκείνες τις δομικές ουσίες από τις οποίες πλάθεται το κλασικό.

«Ωστόσο δεν είχα άλλη εκλογή. Αν δεν ήθελα να παραδοθώ στην ολοκληρωτική τρέλα ή στον πνευματικό μαρασμό, τότε έπρεπε να επιδοθώ σ’ αυτήν την χωρίς νόημα προσπάθεια. Οι φριχτές συνθήκες κάτω από τις οποίες ζούσα, με ανάγκασαν να επιχειρήσω αυτή τη διάσταση του Εγώ μου σε Μαύρο και Άσπρο, για να μη συνθλιβώ κάτω από το τρομακτικό Τίποτα, που μ’ έζωνε ασφυκτικά».

Το μόνο που δεν κατάλαβα από τη Νουβέλα ήταν πως ο κύριος Μπ., ξεκινώντας από το μηδέν, κατάφερε να παίζει μπλάιντ σε μια βδομάδα, να θυμάται 150 παρτίδες απ’ έξω σε ένα μήνα και στο τέλος να κοπανάει για πλάκα τον Πρωταθλητή. Ακόμα ψάχνω το βιβλιαράκι που είχε στην κατοχή του.

Βαθμολογία: 9,5



Γ) Η ΒΑΡΙΑΝΤΑ ΤΟΥ ΛΙΝΕΜΠΟΥΡΓΚ

«Μόνο τότε κατάλαβα τι εννοούσε λέγοντας ότι υπήρχε ένα τίμημα το οποίο μπορούσαμε να το χρησιμοποιήσουμε και οι δύο, μόνο τότε κατάλαβα σε τι αναφερόταν, γιατί από εκείνη τη στιγμή θα παίζαμε τη ζωή, τη ζωή που στο στρατόπεδο του Μπέργκεν Μπέλσεν άξιζε λιγότερο από ένα πφένιγκ, λιγότερο από μια χούφτα ξερά κουκιά».

Στη Βαριάντα του Λίνεμπουργκ του Ιταλού Πάολο Μαουρένσιγκ, ένας Εβραίος κρατούμενος, ο Φρις, εξαναγκάζεται να παίζει στο σκάκι εναντίον του βασανιστή του, Γερμανού αξιωματικού, τις ζωές των ανυποψίαστων και αθώων συγκρατούμενών του. Ο συγγραφέας εκμεταλλεύεται το μεγάλο εύρος του δυϊκού συμβολισμού που παρέχει το σκάκι για να προκαλέσει «έλεος και φόβο» στον αναγνώστη. Αξιόλογο βιβλίο με κύριο ατού τη συναρπαστική πλοκή.

Φαίνεται πάντως πως οι μυθιστορηματικοί σκακιστές είχαν μια έφεση στο να συλλαμβάνονται από τους Ναζί. Τα πράγματα έχουν ασφαλώς αλλάξει. Για παράδειγμα σήμερα ο Κασπάροβ συλλαμβάνεται από τον Πούτιν, δεν είναι το ίδιο (ώστε στις εκλογές να μην έχει Πούτην – κεφαλή- κλίναι)!

Βαθμολογία: 7


Δ) Η ΑΜΥΝΑ ΤΟΥ ΛΟΥΖΙΝ

Η άμυνα του Λούζιν δε θα σας βοηθήσει να αντιμετωπίσετε την Αγγλική επίθεση απέναντι στη Νάιντορφ, μα σίγουρα θα σας χτυπήσει το καμπανάκι του κινδύνου. Κι αυτό γιατί το έξοχο μυθιστόρημα του Βλαδίμηρου Ναμπόκοφ (το έχω στην απολαυστική μετάφραση του Ίκαρου Μπαμπασάκη), μιλάει για έναν νεαρό που μεγαλώνει κάτω από τη σκιά ενός αποτυχημένου και καταπιεστικού πατέρα, σ’ ένα περιβάλλον πατριαρχικού καθωσπρεπισμού. Και όλοι κατανοείτε (πιθανόν αναλογιζόμενοι την περίπτωση Κάμσκι, για να μην αναφερθώ σε εγχώρια ανάλογα) τις συνέπειες που έχει κάτι τέτοιο στην εύπλαστη παιδική ψυχοσύνθεση.


Ο νεαρός Λούζιν στρέφεται στο σκάκι μόνο και μόνο για να αποφύγει να κοιτάξει κατάματα τη Μέδουσα της πραγματικότητας. Στα 64 τετράγωνα διοχετεύει όλη του την ενέργεια. Το τάλαντο που κουβαλάει τον οδηγεί στην κορυφή. Όμως η κορυφή δεν ταιριάζει σε άτομα εκκεντρικά, θλιμμένα, εσωστρεφή και υπερευαίσθητα σαν το Λούζιν. Γι’ αυτό κι ο εύθραυστος νεαρός, λίγο πριν κερδίσει την πιο κρίσιμη παρτίδα, θα αποδράσει για μια τελευταία φορά.

«Ο πόνος πέρασε αμέσως, αλλά σ’ εκείνο το φλογισμένο κενό χρόνου ο Λούζιν είχε δει κάτι αφόρητα επιβλητικό, είχε δει τον απόλυτο τρόμο των αβυσσαλέων βυθών του σκακιού. Κοίταξε τη σκακιέρα και το μυαλό του έλιωσε από μιαν άνευ προηγουμένου αίσθηση κόπωσης. Αλλά οι πεσσοί ήταν αμείλικτοι, τον κρατούσαν και τον απορροφούσαν. Ήταν ένα είδος γυμνού τρόμου αυτό, αλλά ήταν και η μοναδική αρμονία, γιατί τι άλλο υπήρχε στον κόσμο πέρα από το σκάκι;»

Οφείλω βέβαια να πω πως αν ο Ναμπόκοφ του είχε συστήσει τη «Λολίτα», ίσως να την είχε σκαπουλάρει το παλικάρι…

Βαθμολογία: 8


Ε) Ο ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΗΣ ΦΛΑΝΔΡΑΣ

Ένα από τα λίγα λογοτεχνικά βιβλία στα οποία συναντάμε σκακιστικά διαγράμματα είναι ο Πίνακας της Φλάνδρας του αγαπημένου μου Αρτούρο Περέθ Ρεβέρτε. Ο συγγραφέας φαίνεται να γνωρίζει από σκάκι (όχι σα μερικούς- μερικούς) και στήνει μιαν ιδιοφυή αστυνομική πλοκή γύρω από την εικονιζόμενη σε έναν ζωγραφικό πίνακα, θέση σε μια σκακιέρα του 16ου αιώνα.

Η Χούλια μαζί με έναν φίλο της αντικέρ, αναγκάζονται να προσλάβουν έναν σκακιστή για να λύσουν το γρίφο της παρτίδας. Ο σκακιστής θα φανεί πολύ χρήσιμος όταν ένας άγνωστος δολοφόνος αρχίζει να σκοτώνει ανθρώπους, μιμούμενος ακριβώς τον τρόπο που κινούνται τα κομμάτια στη σκακιέρα. Δείτε την αρχική θέση : [ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ]: ΛΕΥΚΑ: Ργ4- Βε1- Πβ5-Πβ6-Αζ1-Ιβ1-Σα6,γ3,γ6,δ2,ε4,ζ2 (12) και ΜΑΥΡΑ: Ρα4-Βγ2-Πγ1-Αγ8-Ιβ8-Ιδ1-Σα5,α7,β7,δ7 (10).

Θα παρατηρήσατε το αφύσικο του στησίματος, μα απαιτείται κάποια μορφή ρετροανάλυσης και η επιστράτευση όλων των δυνατών παραλληλισμών που παρέχει το σκάκι, ώστε να ξεδιπλώσει την όμορφη ιδέα του ο Ρεβέρτε και να την κάνει εύκολα κατανοητή και στους πιο αδαείς στα του ζατρικίου (γεμάτος ο κόσμος από δαύτους ρε παιδάκι μου!).

Και για να μη σας κρατάω σε αγωνία, ο δολοφόνος είναι ο Θέσαρ!

Βαθμολογία: 8,5

Για κακή σας τύχη, συνεχίζεται...

11 σχόλια:

Μετοικος στην Νισυρο είπε...

Παναγιωτη,καλημερα απο Νισυρο,επεστρεψα και εφερα το φθινοπωρο μαζι μου..
Δεν εχω ακομα προσαρμοστει στην νησιωτικη ζωη μου,ετσι θα περιοριστω να καταθεσω 2 links που συσχετιζουν σκακι και λογοτεχνια:
http://www.guardian.co.uk/books/2009/jan/31/ten-best-chess-games
http://www.guardian.co.uk/books/booksblog/2009/
aug/28/chess-perfect-fiction

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ είπε...

@Μέτοικος
Εκεί που έστεκες ήταν φθινόπωρο και γύρω γύρω καλοκαίρι; Αν πάντως κουβαλάς όντως μια φθινοπωρινή αύρα, σου κάνω τα έξοδα να έρθεις στο Μεγανήσι εν τω άμα, γιατί έχουμε λιώσει στη ζέστη.
Ο μα(γ)ίστρος φαίνεται δεν είναι μισθωτός. Κάνει διακοπές διαρκείας.
Ευχαριστώ για τα λινκ. Δεν επεκτάθηκα όπως κατάλαβες στα βιβλία όπου το σκάκι εμφανίζεται σαν περαστικό επισόδειο, δεν θα τελειώναμε ποτέ...

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ είπε...

*επεισόδιο*
Κυκλοφορούν και καλοπροαίρετοι

καλοπροαίρετος είπε...

*πάροδος*

...και περιπολούν νυχθημερόν σε επίλεκτα ιστολόγια, και όπου συναντήσουν ανορθογραφία, βαράνε στο ψαχνό με σφαίρες αλατιού. Και τσούζει το άτιμο...

(Επεισόδιο ο ένας, πάροδος ο άλλος, να δεις τώρα που θα σκάσει μύτη ο Ελισσαίος για το στάσιμο :-))

Μετοικος στην Νισυρο είπε...

Ειδα κι επαθα για να φτασω στη Νισυρο κι εσυ βαλθηκες να με απομακρυνεις;
Κατι που δεν εχω τοση εμπιστοσυνη στις μαγικες μου ικανοτητες,κατι που δεν διευκρινιζεις τι θα γινει σε περιπτωση αποτυχιας,μαλλον θ'αρνηθω την προσκληση..
Τωρα που πηρα φορα.Να κι ενα βιβλιο που αγνοουσα την υπαρξη του:
http://susanpolgar.blogspot.com/2009/09/queens-gambit.html
Ο W.Tavis ειναι ο συγγραφεας του The Hustler(Ο κοσμος ειναι δικος μου,Σκην.Ρ.Ροσσεν με τους Π.Νιουμαν,Τζ.Σκοτ,Τζ.Γκληζον,ισως η καλυτερη ταινια με θεμα το μπιλλιαρδο που εδωσε το Αμερικανικο σινεμα) και του The man who fell to earth(αν και σιγουρα δεν ειναι η καλυτερη ταινια του Ν.Roeg,εδωσε την ευκαιρια στον D.Bowie να κανει το κινηματογραφικο του ντεμπουτο,και εχει την θεση της σε ενα απανθισμα ταινιων επιστημονικης φαντασιας).
Σταματαω εδω,εχω υποσχεθει στον Γατο οτι θ'αναλαβω υπηρεσια απο Δευτερα-Τριτη κι εγω γυροφερνω στα φιλικα blogs και λιγουρευομαι παραλιες(επιασαν ζεστες σημερα,τοσο κρατησε η βορινη επιδραση..)

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΘ. ΜΟΥΖΑΚΗΣ είπε...

Στην "σκακιστική νουβέλα" του Στέφαν Τσβάιχ αναφέρεται σήμερα, 25-09-09, σελ.16, η Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας στη στήλη "βιβλία στο ράφι".
Πολύ ενδιαφέρουσα, αναλυτική, διεξοδική και τεκμηριωμένη η παρουσίαση που κάνει.
Δεν υπήρξα ποτέ οπαδός του σκακιού. Όχι από αντίδραση αλλά γιατί δεν είχα κάποιον να μου δείξει. Μέσα όμως από την δική σου παρουσίαση των βιβλίων που ασχολούνται και έχουν ως θέμα το σκάκι, θ' αρχίσω ν' ασχολούμαι και θα προσπαθήσω να μάθω.
Ευχαριστώ πολύ!

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ είπε...

@Αλέξανδρε
Μετά από 27 χρόνια ενασχόλησης με το σκάκι, μπορώ να σου πω ότι ή το κολλάς το μικρόβιο ή δεν το κολλάς. Ημίμετρα με το σκάκι δεν υπάρχουν. Όμως μπορεί να είναι κανείς απλός εραστής του βασιλικού παιχνιδιού, χωρίς να χάσει τίποτε, έχοντας μάλιστα να κερδίσει πολλά en passant.
Όσο για τον Τσβάιχ, φόρτωνε τα κείμενά του με όλο τον ανθρωπισμό, αλλά και τον πεσιμισμό, που διέρρεε την εποχή του, με ύφος υψηλό και ακονισμένη λογοτεχνική γλώσσα. Όταν αυτά τα χαρακτηριστικά εντάχθηκαν στη "Νουβέλα", το αποτέλεσμα ήταν ένα μικρό διαμάντι.
Θα επανέλθω κάποια στιγμή στην περίπτωση Τσβάιχ.
Κι εγώ ευχαριστώ για τον ενθουσιασμό σου!

Χρήστος Κολοκοτρώνης είπε...

Πολύ καλό άρθρο. Μας σκότωσες μόνο με την αποκάλυψη του τέλους του "Πίνακα της Φλάνδρας".
Παρόλα αυτά είσαι πολύ καλή παρέα.

Χρήστος

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ είπε...

@CK
Εγώ φταίω που τον ξεσκέπασα ή αυτός που σκότωνε τον αθώο κοσμάκη;

Μην παίρνεις όρκο για την παρέα. Για παράδειγμα ο Μέτοικος κι ο Καλοπροαίρετος ούτε ζωγραφιστό σε φλαμανδικό πίνακα δε θέλουν να με δουν.

Γ. είπε...

Πολύ καλή η συλλογή βιβλίων, αλλά τι το'θελες, ρε παιδί μου, ν'αποκαλύψεις το τέλος του Πίνακα της Φλάνδρας...; Άσε και κάτι για τους αναγνώστες!

(σήμερα μόλις διάβασα τη Βαριάντα του Λίνεμπουργκ - η παρουσίασή μου είναι εδώ : http://thalis-istologio.blogspot.gr/2012/11/blog-post_5970.html )

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ είπε...

Όταν είμαι καλός, είμαι πολύ καλός. Αλλά όταν είμαι κακός, είμαι καλύτερος. Έτσι δεν λέγαμε παλιά όσοι κάναμε γκράφιτι στους τοίχους του Πανεπιστημίου; :-)