Η ΖΩΗ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΠΑΡΤΙΔΑ ΣΚΑΚΙ

Η ΖΩΗ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΠΑΡΤΙΔΑ ΣΚΑΚΙ

«Το σκάκι είναι πνευματικό βασανιστήριο» δήλωσε κάποτε ο ίδιος ο Κασπάροβ. Γιατί τότε να ασχοληθεί κανείς με το σκάκι; θα ρωτούσε εύλογα κάποιος (και, πιστέψτε με, είναι πολλοί αυτοί οι «κάποιοι»). Για την πολυπλοκότητά του, για την απειροσύνη του, θα μπορούσαμε ίσως να απαντήσουμε.

Πράγματι, τα λευκά στην πρώτη τους κίνηση έχουν 20 διαφορετικές επιλογές, όσες και τα μαύρα. Άρα μετά την πρώτη και μόνο κίνηση λευκών και μαύρων μπορούν να προκύψουν 400 διαφορετικές θέσεις! Σε μια μέτρια παρτίδα, π.χ. 40 κινήσεων, οι διαφορετικές δυνατές θέσεις είναι κάπου 10^120, ένας ασύλληπτος αριθμός, πολύ μεγαλύτερος από τους κόκκους της άμμου ολάκερης της γης, πολύ μεγαλύτερος ακόμα κι από τον αριθμό των αστρικών σωμάτων από το Big Bang μέχρι σήμερα!

- Εντούτοις, μολονότι τα αριθμητικά δεδομένα είναι εντυπωσιακά, στην πραγματικότητα δεν είναι εκείνα που ασκούν την γοητεία στο καλύτερο παιχνίδι που έχει εφεύρει ο ανθρώπινος νους. Είναι αυτή η μάχη του πνεύματος, η σύγκρουση των θεωριών και όσες αρετές καλλιεργούνται απ’ αυτή την άυλη πάλη στις οποίες οφείλει μεγάλο μέρος του μαγνητισμού του. Αρετές όπως η ανάπτυξη της συνδυαστικής σκέψης και της μνήμης, της υπομονής και της μαχητικότητας, της ανάλυσης και της αποφασιστικότητας, της επιμονής και της λογικής, της γνώσης και της φαντασίας, της εξυπνάδας και της στρατηγικής, της αγωνιστικότητας και της προνοητικότητας.

Ακόμα περισσότερο, είναι το γεγονός ότι σε οδηγεί σε κατανόηση και ανασκευή των λαθών σου. Στο σκάκι δεν φταίει κάποιος άλλος για την ήττα. Δεν ευθύνεται το γήπεδο, η μπάλα ή ο διαιτητής. Φταίμε εμείς οι ίδιοι που σφάλουμε και πρέπει να κάνουμε την αυτοκριτική μας για να βελτιωθούμε και να εκριζώσουμε τα στοιχεία του χαρακτήρα μας που εμποδίζουν την πρόοδό μας. Κι αυτό είναι ένα ευεργετικό μάθημα ζωής.

- Όλα αυτά, οδήγησαν λαμπρά πνεύματα, μεγάλες ιστορικές προσωπικότητες στο να ασχοληθούν φανατικά με το σκάκι. Θα αναφέρω ορισμένους ενδεικτικά: Θερβάντες, Μότσαρτ, Ντιντερό, Ρουσώ, Βολταίρος, Σαίξπηρ, Γκαίτε, Πασκάλ, Μέντελσον, Μ. Ναπολέοντας, Σοπέν, Βενιαμίν Φραγκλίνος, Μεντελέγιεβ, Ντοστογιέβσκι, Τολστόι, Σολόχοβ, Πάστερνακ, Μαρξ, Τέσλα, Τρότσκι, Λένιν, Μπέργκμαν, Χάμφρι Μπόγκαρντ, Μαρσέλ Ντυσάν, Τσάρλι Τσάπλιν και Τσε Γκεβάρα.

- Είναι αλήθεια ότι ο σοσιαλισμός έριξε σημαντικό βάρος στην ανάπτυξη και διάδοση του σκακιού. Κατά την περίοδο του ψυχρού πολέμου οι Δυτικοί ισχυριζόντουσαν ότι έφταιγε ο βαρύς ρωσικός χειμώνας που κρατούσε τους ανθρώπους στο σπίτι, ώστε να δικαιολογήσουν την αλματώδη ανάπτυξή του στην ΕΣΣΔ. Αυτό βέβαια ακούγεται -και είναι- κάπως γελοίο. Η ανάπτυξη του σκακιού είχε να κάνει με την σημασία που έδιναν οι κομουνιστές στην πνευματική αυτή ενασχόληση, που είναι μαζί άθλημα, επιστήμη και τέχνη, όπως επισήμανε κάποτε ο Κάρποβ. Και ο ίδιος ο Τσε, υπουργός Βιομηχανίας της Κούβας τότε, είχε δηλώσει σε έναν μετρ του σκάκι: «Ξέρετε σύντροφε Πάχμαν, δεν μου αρέσει και πολύ που είμαι υπουργός. Θα προτιμούσα να είμαι σκακιστής σαν κι εσάς ή να κάνω μια επανάσταση στη Βενεζουέλα!».

- Ο Τσε δεν αστειευόταν. Τα 64 τετράγωνα είναι ένα σύμβολο, ένα καθρέφτισμα της ταξικής πάλης. Είναι μια σύγκρουση ιδεών, μια μάχη άσπρου και μαύρου, μα και μια μάχη διαφορετικών κοσμοθεωριών. Αυτή που θα επικρατήσει είναι όποια εκμεταλλευτεί τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα. Την ακατάπαυστη προσπάθεια, τον μετασχηματισμό της θεωρίας σε πράξη, την ιστορική γνώση, την εφευρετικότητα, την μαζικότητα στην επίθεση, την αλληλοβοήθεια των δυνάμεων. Κι αυτά αναδεικνύουν ένα ακόμα βαθύτερο επίπεδο κατανόησης του σκακιού, ίσως το πιο σημαντικό: εκείνο που παραλληλίζει το σκάκι με τη ζωή, την συμπλοκή των κομματιών με την κοινωνική πάλη, τη συνεργασία τους με την αλληλεγγύη, τις κινήσεις στα τετράγωνα με το πολύπλοκο δίκτυο των ανθρώπινων σχέσεων και διεκδικήσεων.

- Όλα αυτά με τη σειρά τους απαιτούν, τόσο από τον σκακιστή όσο κι από τον αγωνιστή, εγρήγορση, μόρφωση και κριτική σκέψη. Δες τε το αλλιώς: Το σκάκι είναι ένα πραγματικό λαϊκό άθλημα, ίσως το πιο φθηνό απ’ όλα. Αρκούν μερικά νομίσματα για να αγοραστεί μια σκακιέρα. Ίσως ούτε κι αυτά, δεδομένου ότι στην Μακρόνησο ο Ρίτσος έπαιζε σκάκι σε ένα αυτοσχέδιο ασπρόμαυρο χαρτόνι, πλάθοντας σβώλους ψωμιού σαν πιόνια. Γιατί όμως τότε το σκάκι δεν τυγχάνει πολύ πιο ευρείας απήχησης; Μα, ακριβώς γιατί είναι επικίνδυνο! Οι σύγχρονοι πολίτες πρέπει απλά να καταναλώνουν, όχι να σκέφτονται. Αν το σκάκι ήταν μέσο χειραγώγησης, να είστε βέβαιοι ότι θα εμπορευματοποιούταν και θα έμπαινε σε κάθε σπίτι δια της βίας, όπως η τηλεόραση, τα RPG βιντεοπαιχνίδια ή το facebook. Κάποιοι επιθυμούν ευνουχισμένα μυαλά για να τους υπηρετούν και το σκάκι -όσο κι αν ακουστεί παράδοξο- είναι μια μορφή αντίστασης και ανυπακοής.

- Σε μια δραματική περίοδο του πλανήτη, όπου η παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου πασχίζει να ισοπεδώσει, να συντρίψει κάτω από τις οικονομικές της ερπύστριες όλες τις αξίες της ισότητας, της δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης, της ανθρωπιάς, της συναδέλφωσης των λαών, της ποιότητας της ζωής, του κοινωνικού κράτους, σε μια περίοδο όπου έχει ποινικοποιηθεί η δράση και τα λόγια και θα ποινικοποιηθεί και η σκέψη, ο αγώνας στην εγχώρια και παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα προβάλει σαν επιτακτική ανάγκη, πριν προλάβουν και μας κάνουν ΜΑΤ.

- Επιπλέον, δεν αρκεί η άμυνα. Η ανατροπή απαιτεί αντεπίθεση. Με σχέδιο, με όραμα, με ακριβείς κινήσεις, με συνεργασίες για την τελική νίκη. Αυτό εντέλει σαλπίζει το σκάκι. Τον αγώνα και όχι την απόσυρση. Την δράση και όχι την τυφλή υπακοή. Και είναι τούτο ένα μάθημα πολύτιμο. Γιατί, όπως είχε πει κι ένας διάσημος Ρώσος μετρ, ο Ταρτακόβερ: «Κανείς ποτέ δεν κέρδισε την παρτίδα που εγκατέλειψε».

(Από ομιλία μου στο φεστιβάλ της ΚΝΕ-Οδηγητή στη Λευκάδα, όπου έδωσα και ένα μίνι- σιμουλτανέ).