ΠΙΘΗΚΟΙ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΕΣ

Πρόσφατα πήρε το μάτι μου μια έρευνα που πραγματοποίησε κάποια επιστημονική ομάδα Ιαπώνων, προεξάρχοντος του καθηγητή Ματσουκάβα και η οποία είχε σα στόχο της τη διερεύνηση και σύγκριση της μνήμης σε ανθρώπους και χιμπαντζήδες. Να τι έκανε λοιπόν ο πονηρός ερευνητής: πήρε 3 εκπαιδευμένους χιμπαντζήδες και τους προέβαλε σε μια οθόνη υπολογιστή αριθμούς από το 1 έως το 9 σε μικρά κουτάκια και σε τυχαίες θέσεις που άλλαζαν κάθε φορά. Οι αριθμοί εμφανίζονταν για κλάσματα του δευτερολέπτου και κατόπιν έσβηναν αφήνοντας μόνο τα λευκά κουτάκια. Τα ζωντανά έπρεπε να θυμηθούν τη σειρά εμφάνισης των αριθμών- σημειώνω ξανά ότι άλλαζε κάθε φορά η θέση τους. Οι πίθηκοι είχαν να τα βάλουν όχι μόνο με τη δυσκολία του εγχειρήματος, αλλά και με τρεις φοιτητές που τους συναγωνίζονταν!

Αν βέβαια κέρδιζαν οι άνθρωποι δε θα έγραφα τώρα αυτό το σποτ, οπότε ευφυείς καθώς είστε καταλαβαίνετε ότι κέρδισαν οι πιο τριχωτοί από τους αντιπάλους και μάλιστα με ποσοστό επιτυχίας κοντά στο 85%, έναντι του ισχνού 49% του είδους μας! Επειδή η δύσκολη αυτή διαδικασία -αν δεν το πιστεύετε δοκιμάστε τη, εγώ δεν ξεπέρασα ποτέ το 60%, παρότι η μνήμη μου είναι ένα από τα λίγα πράγματα που δε με κάνουν να ντρέπομαι- απαιτεί αναμφισβήτητα ευφυΐα και ευστροφία, ο Ματσουκάβα βιάστηκε να συμπεράνει ότι ο άνθρωπος δεν είναι πιθανότατα το εξυπνότερο είδος στον πλανήτη Γη (για να μη μιλήσουμε για έξω απ' αυτήν!). Εδώ βέβαια αρχίζουν οι ενστάσεις και λέω να αναλάβω (αρχικά) το ρόλο του απολογητή του ανθρώπινου είδους. Πρώτον, αυτό που μετρήθηκε ήταν η κοντοπρόθεσμη μνήμη και τίποτε περισσότερο. Δε θα είχαμε τα ίδια αποτελέσματα αν μεταξύ της προβολής και της επιλογής μεσολαβούσαν πέντε λεπτά ή περισσότερο. Δεύτερον, η ευφυΐα είναι κάτι σαφώς πιο πολύπλοκο από την ευκολία αποστήθισης. Τρίτον, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε ότι υπάρχουν διαφορετικά είδη ευφυΐας (άλλη πχ η μαθηματική, άλλη η χωρική, άλλη η λεκτική κ.ο.κ.). Τέταρτον, οι χιμπαντζήδες είχαν εκπαιδευτεί για να ανταποκρίνονται στο συγκεκριμένο πείραμα (πιθανότατα με τελικό βραβείο μια λαχταριστή μπανάνα), ενώ δεν μπορώ να φανταστώ τους ηττημένους να υποβάλλονται σε μακρόχρονη εξάσκηση στο σπορ αυτό (αν και με τους Γιαπωνέζους δεν ξέρεις ποτέ...).

Αυτό που εξηγεί κατά την ταπεινή μου άποψη το ούτως ή άλλως εντυπωσιακό (ή οδυνηρό αν θέλετε) αποτέλεσμα του πειράματος, είναι η ικανότητα που έχουν αναπτύξει κάποια από τα πρώιμα πρωτεύοντα να ανταποκρίνονται άμεσα σε ερεθίσματα, που έχουν να κάνουν εν τέλει με την επιβίωσή τους. Φανταστείτε ένα λιοντάρι να επιτίθεται σε έναν πίθηκο. Η αντίδραση του υποψήφιου θύματος θα είναι ακαριαία και συνήθως αποτελεσματική: θα ανέβει στο πλησιέστερο δέντρο (κι αν έχει και όρεξη για πλάκα θα αρχίσει να πετάει και τίποτα καρύδες). Αντίθετα ένας άνθρωπος θα πρέπει να δαπανήσει μερικά δευτερόλεπτα ώστε να κατανοήσει τον κίνδυνο και να αποφασίσει τι πρέπει να κάνει: να μείνει ασάλευτος, να προσπαθήσει να κρυφτεί, να αμυνθεί ή να τρέξει ( με το τελευταίο να προηγείται σαφώς στις προτιμήσεις των τηλεθεατών). Κοντοπρόθεσμα ο άνθρωπος είναι χαμένος. Μακροπρόθεσμα μαθαίνει να αντιπαρέρχεται τις διαιτολογικές προτιμήσεις των σαρκοβόρων (πχ φτιάχνοντας όπλα ή εκπαιδευτικές ταινίες τύπου "Ταρζάν").

Το πείραμα εν τούτοις παραμένει σημαντικό -κι εδώ τελειώνει η υπεράσπιση του ανθρώπου ή μάλλον της ευφυΐας του- και εξαιτίας ενός άλλου λόγου. Του ότι δηλαδή δείχνει προς την κατεύθυνση του επαναπροσδιορισμού της σχέσης μας με τη φύση και τα συστατικά της. Σαφώς και δεν είμαστε μόνοι μας στον κόσμο της εξυπνάδας, πόσω μάλλον στον κόσμο, σκέτο. Θα μου πείτε με το δίκιο σας, ένα τέτοιο πείραμα περίμενες για να το καταλάβεις; Όχι βέβαια, απλά το μυαλό μου (ασύντακτο όπως πάντα) πηδάει σε κάτι άλλο που άκουσα αυτές τις μέρες και έχει να κάνει με την συνδιάσκεψη για τις κλιματικές αλλαγές στο Μπαλί. Πολλάκις ειπώθηκε η φράση "να σώσουμε τον πλανήτη, να σώσουμε τη φύση" κτλ. Όπα ρε παιδιά! Γεμίσαμε σωτήρες! Αυτή η υπέρμετρη αλαζονεία μας, που δεν αποσβένεται ούτε κι όταν έχουμε (θεωρητικά) αγνές προθέσεις. Γιατί η θέση του "σωτήρα" προϋποθέτει και θέση κυρίαρχου ή κάποιου σε θέση ισχύος. Την οποία ισχύ ελάχιστοι έχουν την καλοσύνη να απεκδυθούν. Ε, λοιπόν φίλτατοι, ούτε ισχυροί είμαστε, ούτε και ο πλανήτης χρειάζεται να τον σώσουμε! Αυτό που χρειάζεται είναι να τον αφήσουμε ήσυχο! Και είναι σίγουρο ότι αν προχωρήσουμε σε μια καταστροφή παγκόσμιας κλίμακας, πράγμα πολύ πιθανό βάσει της ηλιθιότητας που μας διακρίνει(άκου 49%!), ο άνθρωπος δεν θα είναι καθόλου το τελευταίο είδος που θα εξαφανιστεί. Δεδομένου δε ότι οι συνθήκες δημιουργίας ζωής θα παραμείνουν (υδρογόνο, οξυγόνο, άνθρακας, άζωτο, κεραυνοί και υψηλή θερμοκρασία), τότε η ζωή θα επανέλθει αργά και σταθερά, τουλάχιστον για όσο θα ζει ο μεσήλικας ήλιος μας (και το "μας" δεν είναι κτητικό, αλλά φιλικό). Απλά, απλούστατα, η Γη (και όχι η Γη Μας) θα έχει αποβάλει τον άνθρωπο, όπως αποβάλεται ένα μισερό έμβρυο. Και ίσως τότε κάποιες μορφές ανθρωπιδών- όπως οι συμπαθείς χιμπαντζήδες του πειράματος- να έχουν την οξύνοια αλλά και την ευαισθησία να ζήσουν στη Φύση και όχι από τη Φύση.

Δεν ξέρω μάλιστα μήπως θα ήταν προτιμότερο να κάνουμε γαργάρα τον εγωισμό μας και να παραδώσουμε από τώρα τη σκυτάλη σε άλλα είδη Κι εμείς να την κάνουμε με ελαφρά πηδηματάκια (σαν πίθηκοι ας πούμε) από τον πλανήτη. Σταματήστε τη Γη να κατέβω!