ΤΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ ΒΟΪΝΙΤΣ-μέρος 5ο (έσχατο;)

Αυτό που μαγνητίζει περισσότερο το βλέμμα στο χειρόγραφο Βόινιτς δεν είναι οι περίεργες έως εξωπραγματικές εικόνες του. Σε κάθε μελετητή του, από την εποχή του Βόινιτς μέχρι και σήμερα, μοιραία η προσοχή στράφηκε στην πρόκληση της γραφής. Είναι κάποια γλώσσα; Κι αν ναι, είναι κάποια από τις γνωστές γλώσσες; Και αν ναι, έχει κωδικοποιηθεί; Κι αν ναι, με ποιον τρόπο; Έχουν διατυπωθεί δεκάδες θεωρίες και έχουν καταρριφθεί οι περισσότερες από αυτές. Ας δούμε μερικές εν συντομία για να περάσουμε αργότερα στα ακλόνητα δεδομένα που θα έπρεπε να καθοδηγήσουν κατά τη γνώμη μου τον επίδοξο αναλυτή.

Ο πρώτος που μπήκε στο λαβύρινθο της γλώσσας του βιβλίου ήταν ο William R. Newbold, καθηγητής αρχαίων ελληνικών και γλωσσολόγος στο πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια. Ο Νιούμπολντ ήταν αυτός στον οποίο στήριξε ο Βόινιτς τις ελπίδες του για την αποκρυπτογράφηση. Η θεωρία του ήταν αυτή της μικρογράμματης γραφής. Υποστήριζε ότι τα φαινόμενα "γράμματα" δεν ήταν παρά παραπλανητικά και ότι αποτελούνταν από άλλα μικροσκοπικά και μάλιστα του ελληνικού αλφάβητου! Χρησιμοποίησε μεγεθυντικό φακό και (ω! του θαύματος) εμφανίστηκαν κάποιες τέτοιες μορφές. Κατόπιν μετατρέποντας τα γράμματα αυτά στα αντίστοιχα λατινικά και αναγραμματίζοντας άρχισαν να ξεπηδούν λέξεις με νόημα! Ο αρχικός ενθουσιασμός για το εύρημα του Νιούμπολντ όμως δεν άργησε να μετατραπεί σε σκεπτικισμό και κατόπιν χλεύη όταν διαπιστώθηκε από τον John Manly, καθηγητή του πανεπιστημίου του Σικάγο ότι τα υποφαινόμενα γράμματα ήταν σκασίματα του μελανιού πάνω στην περγαμηνή λόγω της παλαιότητας και της χρήσης! Η βαλίτσα πήγε και παραπέρα όταν ο άσπλαχνος Μάνλυ κριτικάρησε τις "μεταφράσεις" του Νιούμπολντ ως μην έχουσες νόημα και μάλιστα χρησιμοποίησε τη μέθοδό του για να αναπαράγει από ένα τμήμα του κειμένου την γαργαλιστική φράση: "ερωτιάρες καλόγριες ξετρελαίνουν το Παρίσι"!!! Ταφόπλακα...

Η μεγάλη φυσιογνωμία που ασχολήθηκε με το Βόινιτς ήταν ο William F. Friedman. O Friedman είναι πασίγνωστος στους ασχολούμενους με τους κώδικες. Κι αυτό γιατί ήταν ο άνθρωπος που έσπασε τον "Πορφυρό Κώδικα" τον οποίο χρησιμοποιούσαν οι Γιαπωνέζοι στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Παρασημοφορήθηκε εξάλλου γι' αυτό από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, αν και δεν άργησαν να τον σουτάρουν από το NSA και να τον αφήσουν να πεθάνει στην ψάθα. Ο Φρήντμαν ήταν για δεκαετίες ο καλύτερος κρυπταναλυτής του κόσμου και το χειρόγραφο Βόινιτς ήταν μια σωστή πρόκληση γι' αυτόν και τη σύζυγό του, επίσης κρυπταναλύτρια. Τελικά αρρώστησε και τα παράτησε χωρίς να έχει κάνει καμιά πρόοδο, πέραν του συμπεράσματος ότι πρόκειται για μια κατασκευασμένη γλώσσα. Κάτι δηλαδή σαν τη γλώσσα Willkins, ή την Delgarno ή τα ντεσπεράντο. Κι αν ο μεγαλύτερος κρυπταναλυτής του αιώνα μας (μαζί με τον Τιούρινγκ και τον Μίλνερ-Μπάρυ) παραδέχτηκε ότι ήταν όντως γλώσσα, ποιος είμαι εγώ που θα τον αμφισβητήσω;
Άλλη θεωρία ήταν αυτή της στεγανογραφίας, μέθοδος γνωστή από την Αναγέννηση. Η μέθοδος στηρίζεται στη χρήση ενός κατάλληλου πλαισίου με τρύπες στις θέσεις όπου βρίσκονται οι λέξεις που πρέπει να διαβαστούν. Έτσι ξέρει και αυτός που στέλνει το μήνυμα και αυτός που το λαμβάνει τι είναι για πέταμα και τι χρήσιμο. Η περίεργη ροή των λέξεων όμως γύρω από τις εικόνες και η ενοχλητική τους επαναληψιμότητα μάλλον αποκλείουν μια τέτοια μέθοδο. Χώρια που αυτή δεν τελειοποιήθηκε πριν το 1600.

Κάποιοι πιο σύγχρονοι έθεσαν την ιδέα της "γλωσσολαλιάς" στο τραπέζι την οποία προτιμώ να μη σχολιάσω. Άλλοι υποστήριξαν την περίπτωση της μετατροπής κάποιας "εξωτικής" γλώσσας. Προτάθηκαν για παράδειγμα τα ταϊλανδέζικα, τα μανδαρινικά, τα χμερ, τα θιβετιανά καθώς και αρχαίες διάλεκτοι όπως τα γαελικά, τα παλαιογερμανικά, τα φλαμανδικά, τα αρχαία ουκρανικά... Κανείς φιλόλογος από τις εν λόγω χώρες δεν βρήκε οποιαδήποτε σχέση της γραφής του Βόινιτς με τη γλώσσα των προγόνων του. Κι έτσι νομοτελειακά φτάνουμε στα... κρεμαστάρια της αλεπούς!

Απάτη! ανέκραξαν ευθύς κάμποσοι κομπορρήμονες. Αφού κανείς δεν μπορεί να το καταλάβει και αφού δεν υπάρχει θεωρία που να μην είναι διάτρητη και αφού δεν εμφανίζει ομαλά στατιστικά στοιχεία σαν όλες τις σύγχρονες γλώσσες του κοσμάκη και αφού έχει κρυφό παρελθόν και αφού η απλή κρυπτανάλυση δεν οδηγεί πουθενά και αφού δε μοιάζει με καμιά γνωστή(νέα ή αρχαία γλώσσα) , τότε τι απομένει; Ασφαλώς η απατεωνιά. Είναι λοιπόν το Βόινιτς μια επίπλαστη και κίβδηλη "γλώσσα". Το συναίσθημά μας που γοητεύεται από τα μυστήρια λέει όχι. Το ίδιο λένε όμως (ευτυχώς) και τα επιστημονικά δεδομένα, μπροστά στα οποία οι κατήγοροι σιωπούν. Έχουμε και λέμε λοιπόν.

1) Αν επρόκειτο για απάτη, ποιος θα έμπαινε σε αυτό το τιτάνιο έργο να καθαρογράψει και να ζωγραφίσει διακόσιες τόσες σελίδες όταν θα μπορούσε να επιτύχει το σκοπό του με καμιά εικοσαριά;

2)Ο άνθρωπος που το έγραψε είδαμε ότι είχε οικονομική άνεση, άρα γιατί να προσπαθήσει να κερδίσει χρήματα, που σε τελική ανάλυση δεν θα ήταν και κάποιο εξωφρενικό ποσό, ρισκάροντας τη φήμη του ;

3)Όταν θα του ζητούνταν να το εξηγήσει τι θα έλεγε;

4)Η κρυπτογράφηση εκείνη την εποχή (κι εδώ που τα λέμε όλες τις εποχές) χρησιμοποιούνταν για ένα και μόνο λόγο: την διαφύλαξη πολύτιμων πληροφοριών.

5)Αν η γλώσσα είναι ένα κατασκεύασμα ποιος θα μπορούσε να είναι ο αποδέκτης του κειμένου και τι θα καταλάβαινε από αυτό;

6)Τα ιστορικά πρόσωπα που συνέδεσαν το όνομά τους με το βιβλίο ήταν καθόλα αξιοπρεπή και ουδεμία κατηγορία υπάρχει σε βάρος τους για παραχάραξη ή άλλες απατεωνιές.

Πάμε τώρα και στα ερευνητικά δεδομένα. Σκοπίμως δεν ανέφερα νωρίτερα την θεωρία του να είναι το χειρόγραφο κάποιας μορφής κώδικας. Save the best for last. Ας το δούμε. Συμφωνούμε όλοι ότι δεν πρόκειται για έναν κώδικα απλοϊκό, πχ απλής αντικατάστασης (το Α με το Β, το Β με το Γ κ.τ.λ.). Μήπως όμως είναι ένας πιο ευφυής κώδικας; Υπήρχαν τέτοιες μέθοδοι από την εποχή του Μπαίηκον, μάλιστα ο ίδιος είχε γράψει εγχειρίδιο κρυπτογραφίας και είχε παραδεχτεί την κρυπτογράφηση κειμένων του. Κι εδώ μπαίνουν τα μαθηματικά και η στατιστική στη σκηνή. Το πρώτο στοιχείο της ανάλυσης εμφανίζει την εξαιρετικά χαμηλή εντροπία του κειμένου. Η εντροπία είναι ένας όρος δανεισμένος από τη Φυσική και πολύ απλά δίνει το μέτρο της αταξίας στη φύση. Όσο μεγαλύτερο χάος και διασπορά, τόσο μεγαλύτερη εντροπία. Η ίδια η φύση τείνει στην διαρκή αύξηση της εντροπίας( πχ διάχυση των αερίων). Το χειρόγραφο εμφανίζει επαναλαμβανόμενα "γράμματα", αλλά και επίμονες επαναλήψεις "λέξεων". Αυτό απαντάται σε πρωτόγονες μόνο γλώσσες, από τις λίγες που έχουν διασωθεί, όπως τη γλώσσα των Εσκιμώων ή κάποιες Πολυνησιακές διαλέκτους. Αρχαίες γλώσσες; Χαμένες; Χμμμ...

Ένα δεύτερο στοιχείο καταπέλτης είναι οι γνωστοί στους γλωσσολόγους νόμοι του Zipf. Αυτοί δίνουν τη στατιστική κατανομή γραμμάτων και κυρίως λέξεων σε μια δομημένη γλώσσα. Παρότι δεν πρόκειται για αποδεδειγμένη θεωρία, αλλά μάλλον για εμπειρικό εργαλείο, οι νόμοι του Ζιπφ δεν έχουν καταρριφθεί εδώ και έναν αιώνα που διατυπώθηκαν και ισχύουν για όλες τις γλώσσες του κόσμου με αυστηρή ή μη γραμματική. Οποιοσδήποτε μπορεί να τους χρησιμοποιήσει για να διαπιστώσει εάν κάποια ατάκτως ερριμμένα σύμβολα είναι γλώσσα ανθρώπων ή ορνιθοσκαλίσματα. Ε! λοιπόν, οι νόμοι αυτοί σε πείσμα πολλών επιβεβαιώνουν περίτρανα ότι η "γλώσσα" του Βόινιτς είναι πράγματι μια γλώσσα! Για μισό λεπτό όμως. Ο κύριος αυτός τους ανακάλυψε μόλις στις αρχές του εικοστού αιώνα. Πώς θα ήταν δυνατό να κατασκευάσει κάποιος ένα κείμενο, και μάλιστα τέτοιας έκτασης, που να τους υπακούει, έξι ή επτά αιώνες νωρίτερα; Τα συμπεράσματα δικά σας. Εξάλλου είναι αυτό το δεδομένο που κάνει τόσον κόσμο να ασχολείται ακόμα με το Βόινιτς.

Ωραία! Τώρα κάπου φτάσαμε. Γλώσσα ναι, που αρχαΐζει ναι, με υπερσυγκέντρωση κάποιων "στοιχείων" της ναι, κατανοητή όχι. Άρα καλυμμένη. Δηλαδή αυτό που ονομάζουμε "κωδικοποιημένη". Έχει κανείς καμιά ιδέα για τι είδους κώδικα μιλάμε; Η δικιά μου θεωρία (αν έχει σημασία για κάποιους η άποψή μου) είναι απλή. Άλλωστε στην απλότητα κρύβεται η ευφυΐα του κωδικοπλάστη. Πολλές φορές και του κωδικοθραύστη. Λέω λοιπόν ότι δεν μπορεί να είναι κάποιος στρυφνός κώδικας που να θες μέρες να τον σπάσεις ή που να μην μπορεί κανείς να το κάνει. Το προς μεταφορά μήνυμα πρέπει να έχει και έναν παραλήπτη. Και για να μην ξεχνιόμαστε μιλάμε για τον ύστερο μεσαίωνα. Και ποια είναι η πιο απλή μέθοδος να κρυπτογραφήσεις κάτι που να είναι άσπαστο από οποιονδήποτε δεν έχει το "κλειδί"; Το θόλωμα των υδάτων, η παραπλάνηση, η παρείσφρηση στοιχείων χωρίς νόημα, που η αφαίρεσή τους και μόνο φωτίζει το κείμενο. Εν ολίγοις η χρήση "νεκρών γραμμάτων"! Άντε εσύ τώρα να βρεις ποια είναι αυτά και πόσα και μετά να κάνεις και την ρουτίνα της αποκρυπτογράφησης. Πρακτικά αδύνατο ακόμα και για ένα σύγχρονο υπολογιστή. Μόνο όποιος κατέχει το "κλειδί" μπορεί να μπει στο σκοτεινό δωμάτιο! Μόνο αυτός θα μάθει τη Lingua Ignota...

Αισθάνομαι σαν σε όνειρο, την τραχιά αίσθηση της περγαμηνής στα χέρια μου . Όχι του χειρογράφου Βόινιτς, αλλά μιας άλλης, τσαλακωμένης και φθαρμένης από την πολυκαιριά. Ίσως και ξυσμένης για να ξαναγραφτεί, δεν ξέρω. Αναγνωρίζω το γραφικό χαρακτήρα του Ρότζερ Μπαίηκον. Σκύβω στο φως του κεριού που τρεμοσβήνει και διαβάζω, σχεδόν συλλαβιστά το απόσπασμα: "Μερικοί έχουν αποκρύψει πολλά πράγματα πίσω από μαγικά σχήματα(...), άλλοι χρησιμοποίησαν μυστήριες συμβολικές λέξεις(...) και μια τρίτη μέθοδος αποκρύψεως είναι να γράφουν με ακανόνιστους τρόπους, επί παραδείγματι μόνο με σύμφωνα(...)". Ακουμπάω ευλαβικά το χειρόγραφο στο τραπέζι καθώς το κερί ξεψυχάει τσιτσιρίζοντας. Και αναλογίζομαι μέσα στη βουβαμάρα που άφησε πίσω της η φλόγα φεύγοντας, πόσα σκοτεινά δωμάτια υπάρχουν και πόσα "κλειδιά" περιμένουν να ανακαλυφθούν...