ΕΙΡΕΣΙΩΝΗ: ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ

Χτες από νωρίς το πρωί τα Μεγανησιωτόπουλα μας έψαλλαν τα κάλαντα. Άλλα μόνα τους και άλλα σε παρέες, με τα τρίγωνα τους, έδωσαν ζωή στο μουντό και συννεφιασμένο πρωϊνό. Αναρωτήθηκα κάποια στιγμή πόσα από αυτά -αλλά και πόσοι ενήλικες!- γνωρίζουν την αρχαία καταγωγή του πατροπαράδοτου εθίμου. Φυσικά η λέξη για τα "κάλαντα" είναι δανεισμένη από τη ρωμαϊκή γιορτή των καλένδων, που με τη σειρά της όμως απηχεί ένα ακόμα πιο αρχαίο, ελληνικό έθιμο, αυτό της Ειρεσιώνης.

Η Ειρεσιώνη (από το είρος, έριον= μαλλί προβάτου) λοιπόν, ήταν ένα κλαδί ελιάς στολισμένο με γιρλάντες από μαλλί λευκό και κόκκινο και τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς (σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα, δημητριακά). Την εβδόμη ημέρα του μηνός Πυανεψιώνος (22 Σεπτεμβρίου – 20 Οκτωβρίου), παιδιά των οποίων και οι δύο γονείς ζούσαν ,περιέφεραν την Ειρεσιώνη στους δρόμους της πόλης των Αθηνών τραγουδώντας από σπίτι σε σπίτι, παίρνοντας το φιλοδώρημά τους από τον νοικοκύρη ή την κυρά και όταν έφθαναν στο σπίτι τους κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την εξώπορτά τους, όπου έμενε εκεί μέχρι την ιδία ημέρα του νέου έτους, οπότε, αφού τοποθετούσαν την νέα, κατέβαζαν την παλιά και την έκαιγαν. Άλλα παιδιά κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την θύρα του Ιερού του Απόλλωνα.
Το έθιμο απηχούσε την ευχή των ανθρώπων για την ευφορία της γης, τις ευχαριστίες τους για την καρποφόρα χρονιά που πέρασε και τον εξευμενισμό των θεών για μια ακόμα πιο αποδοτική σε γεννήματα χρονιά, αυτή που ερχόταν. Η γονιμότητα της γης ήταν, αυτονοήτως, πολύ σημαντική για την επιβίωση των πληθυσμών και την ευζωία τους. Το τραγουδάκι που διασώζει ο Πλούταρχος («Βίοι Παράλληλοι, Θησεύς 22″) είναι χαρακτηριστικό:

«Ειρεσιώνη σύκα φέρει και πίονας άρτους

και μέλι εν κοτύλη και έλαιον αναψήσασθαι

και κύλικ’ εύζωρον, ως αν μεθύουσα καθεύδη»

δηλαδή: «Η Ειρεσιώνη σου φέρνει σύκα και αφράτα ψωμι

και μέλι μέσα στο ποτήρι και λάδι για να ψήσεις

και μπουκάλι γεμάτο για να μεθύσεις και να κοιμηθείς γλυκά»

(απόδοση: Ανδρέα Πουρναρά)

Το έθιμο έσβησε σαν ειδωλολατρικό αποκύημα κατά τα βυζαντινά χρόνια. Πολύ αργότερα, οι Βαυαροί του Όθωνα έφεραν το Χριστουγεννιάτικο δέντρο στην Ελλάδα, που σταδιακά αντικατέστησε το παραδοσιακό καραβάκι που στόλιζαν οι Έλληνες.

Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο όμως, παρ’ ότι ενσωμάτωσε λαϊκές παραδόσεις των βόρειων λαών (πχ δρυϊδικές τελετές), στην ουσία βαστούσε τη ρίζα του από τις γιορτές των αρχαίων Ρωμαίων, και πιο πίσω των αρχαίων Ελλήνων. Ίσως αυτός να ήταν και ο λόγος που υιοθετήθηκε τόσο εύκολα από το λαό μας. Οι παραδόσεις είναι αναμφισβήτητα αειθαλείς.

Με δέντρο ή καραβάκι, με κάλαντα ή ειρεσιώνη, καλά Χριστούγεννα, με υγεία και αγάπη!

( Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στο www.meganisitimes.gr)