ΤΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ ΒΟΙΝΙΤΣ- μέρος 3ο

"Το βιβλίο αυτό, που μου εμπιστεύτηκε ένας επιστήθιος φίλος, σου αποστέλλω αγαπητέ Αθανάσιε(...) με την βεβαιότητα ότι μόνο εσύ μπορείς να το διαβάσεις (...) γιατί παρόμοιες Σφίγγες δεν υποκλίνονται σε κανέναν άλλον, παρεκτός από τον αφέντη τους, τον Αθανάσιο Κίρχερ"

Το απόσπασμα αυτό προέρχεται από την επιστολή του 1666 του Γ.Μ.Μάρκι στον Ιησουϊτη ιερέα Αθανάσιο Κίρχερ (1602-1680). Μιλώντας για τον Κίρχερ αναφερόμαστε σε έναν πνευματικό ογκόλιθο της εποχής του. Γεννημένος στη Φούλντα, μια προτεσταντική πόλη του τότε Εκλεκτοράτου της Μαγεντίας (Μάιντζ), αναγκάστηκε να διακόψει πολλές φορές τις σπουδές του εξαιτίας της θύελλας του τριακονταετούς πολέμου. Αυτό δεν εμπόδισε τον φιλομαθή Γερμανό να μάθει λατινικά, εβραϊκά, ελληνικά και συριακά καθώς και να εντρυφήσει στα μαθηματικά, την αστρονομία, την φιλοσοφία, την γεωδαισία, τον φυσικό μαγνητισμό, την κρυπτογραφία και φυσικά τη θεολογία, αφού είχε καταφέρει να γίνει ευνοούμενος του καθολικού επισκόπου της Κολωνίας. Όταν ξεκίνησαν οι διωγμοί από τους προτεστάντες διέφυγε στη Γαλλία (όπου ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τα ιερογλυφικά) και από εκεί μετά από πολλές περιπέτειες και ένα ναυάγιο κατέληξε στη Ρώμη. Η ηγεσία των καθολικών δεν έχασε το λαβράκι και τον κράτησαν κοντά τους, παρέχοντάς του υλικό για τις ατέρμονες έρευνές του, στο Ρωμανικό Κολλέγιο. Η κατανόηση της κοπτικής γλώσσας, που μέχρι τότε παρέμενε μυστήριο ανάλογο με τα ιερογλυφικά, από τον Κίρχερ του έδωσε τον τίτλο του "Αιγύπτιου Οιδίποδα". Τα απίστευτα μηχανικά του αυτόματα διόγκωσαν την αίγλη του. Ενάμισο αιώνα πριν τον Σαμπολιόν επιτέθηκε και στα ιερογλυφικά αλλά δεν τα κατάφερε. Η φήμη του όμως σαν κρυπταναλυτή, εφευρέτη, αστρονόμου και μηχανικού είχε πάρει τεράστιες διαστάσεις και εκατοντάδες επιστολές από ευγενείς και επιστήμονες έφταναν στον Κίρχερ καθημερινά. Μια από τις πολλές ήταν και η προαναφερθείσα που συνοδευόταν και από το χειρόγραφο Βόινιτς. Αυτό είναι αποδεδειγμένο γιατί βρέθηκε κολλημένη πάνω στο εσώφυλλο του βιβλίου. Δεν γνωρίζουμε δυστυχώς εάν ο Ιησουϊτης ασχολήθηκε με το παράξενο βιβλίο και την αλλόκοτη γραφή του. Το πιθανότερο είναι πως όχι. Στο Museum Kircherianum που είχε φτιάξει ο ίδιος και που αποτελούσε ένα από τα μεγαλύτερα αξιοθέατα της εποχής στη Ρώμη(με διάσημους επισκέπτες όπως τη βασίλισσα Χριστίνα της Σουηδίας), ο όγκος των προς μελέτη εγγράφων και αντικειμένων ήταν απίστευτος. Ο Κίρχερ πέθανε μισότυφλος και -από τις περιγραφές των συναδέλφων του- μάλλον μισότρελος. Λέτε τελικά να το διάβασε;

Τα χρόνια κύλησαν και το χειρόγραφο παρέμενε στο Ρωμανικό Κολλέγιο, ποιός ξέρει που καταχωνιασμένο (ξέρω βέβαια εγώ, όπως περιγράφω στο βιβλίο!). Όταν με το καλό οι Ιταλοί αποφάσισαν να κάνουν την καρδιά τους πέτρα και να ενωθούν σε μια κρατική οντότητα, το Ιησουϊτικό τάγμα δε βρισκόταν στις καλύτερές του μέρες. Ήδη είχε γνωρίσει δύο διαλύσεις και αντίστοιχες επανιδρύσεις. Το 1853 ο ολλανδικής καταγωγής Πέτρους Μπεκς εκλέγεται προκαθήμενος της Κοινωνίας του Ιησού(αρχι-Ιησουϊτης σημαίνει αυτό). Με το Risorgimento όμως ο προκαθήμενος τα χρειάστηκε. Τα στρατεύματα του Βιτόριο Εμμανουέλλε μπαίνουν στη Ρώμη το 1870 και ένα από τα πρώτα πράγματα που κάνουν είναι να δημεύσουν εκκλησιαστικές περιουσίες συμπεριλαμβανομένων και των ανεξάντλητων και ανεκτίμητων βιβλιοθηκών. Τα βιβλία έπαιρναν το δρόμο προς τη νεότευκτη δημόσια βιβλιοθήκη "Βίκτωρας Εμμανουήλ". Το νέο καθεστώς για να μην προκαλέσει σε μεγάλο βαθμό τη λαϊκή μήνη επέτρεψε στους ιερείς να κρατήσουν τα προσωπικά τους αντικείμενα. Ο προκαθήμενος (ο Μπεκς ντε!) αναθάρρησε. Σου λέει, κάτι θα γλιτώσουμε. Πιάνει μια και δυο και κολλάει μια ταμπέλα σε μια σειρά βιβλία: "Προσωπική βιβλιοθήκη Πέτρους Μπεκς". Σιγά το κόλπο! Κι εγώ που δεν είμαι Ιησουϊτης θα μπορούσα να το σκεφτώ. Όπως και να'χει το χειρόγραφο μαζί με μερικές εκατοντάδες άλλα κατέληξε στη βίλα Μοντραγκόνε. Η βίλα είναι ένα υπέροχο κτίσμα στο Φρασκάτι, λίγο έξω από τη Ρώμη. Είχε δωριστεί στο τάγμα από την οικογένεια Μποργκέζε και συγκεκριμένα από τον αξιοσέβαστο Μαρκαντώνιο το 1865. Και μιας και φτάσαμε ως εκεί, μη φύγετε, γιατί σε λίγο θα έρθει ο Βόινιτς αυτοπροσώπως! Το τάγμα που γνώρισε στο παρελθόν και χαλεπές μέρες το περίμεναν έτι χαλεπότερες! Η βίλα Μοντραγκόνε (βλέπε παρακάτω φωτό) ήθελε πολλά χρήματα για να συντηρηθεί και το 1912 αρχίζει να πουλάει τα βιβλία της κομμάτι κομμάτι μπας και ξαναζωντανέψει τον πορτοκαλεώνα της εσωτερικής αυλής ή ξαναδώσει ζωή στα αγγελάκια του συντριβανιού...

Τι να πει κανείς για τον Βόινιτς; Φοβερή φυσιογνωμία ο Λιθουανός. Το πραγματικό του όνομα ήταν Μίχαλ Βόινιτς(1865-1930). Το Γουίλφριντ προστέθηκε αργότερα για λόγους συνομωτικούς και τελικά επικράτησε. Γεννήθηκε στο Τέλσκι του Κόβνο , κάπου στα λασποτόπια της Λιθουανίας για να σας δώσω να καταλάβετε. Από μικρός στα βάσανα, σπούδασε φαρμακευτική χημεία (πολλοί συνάδελφοι μαζευτήκαμε και δε μ'αρέσει) στη Μόσχα. Σαν να μην του έφτανε αυτό ήθελε να γίνει και επαναστάτης. Αναμείχθηκε στο κίνημα των εθνικιστών Πολωνών για τον απεγκλωβισμό της χώρας από την τρυφερή αγκαλιά της ρωσικής αρκούδας. Σε κάποια προσπάθειά του να ελευθερώσει δύο δέσμιους συντρόφους, αιχμαλωτίστηκε ο ίδιος. Δεν θέλω να σκέφτομαι πολωνική φυλακή του τέλους του 19ου αιώνα. Ούτε κι ο Βόινιτς ήθελε και γι' αυτό κοιτούσε πάντα έξω από τα κάγκελα. Μια μέρα είδε μια αγγελική μορφή στο προαύλιο της φυλακής, που ερωτεύτηκε κατευθείαν. Όταν αποφασίστηκε η μεταφορά του στη Σιβηρία, κατόρθωσε να σχεδιάσει μια απόδραση και να την πετύχει με αντάλλαγμα μια σφαίρα στο δεξί πόδι. Πέστε μου εσείς τι θα κάνατε όταν επικηρυγμένοι, εξαντλημένοι και θεονήστικοι λιποθυμούσατε στο συντροφικό σπίτι που καταφέρνατε να φτάσετε με την ψυχή στο στόμα και το πόδι κατεστραμμένο, για να ξυπνήσετε την άλλη μέρα το πρωί και το πρώτο πράγμα που βλέπετε είναι η όμορφη γυναίκα που είχατε ερωτευτεί; Ο άνθρωπος πίστεψε ότι τα είχε τινάξει και τουλάχιστον βρισκόταν στον παράδεισο!
Αυτή ήταν η Έθελ Μπουλ και μετέπειτα Έθελ Βόινιτς. Ρομαντικό ε; Κόρη του διάσημου Άγγλου μαθηματικού Τζωρτζ Μπουλ (μιας πραγματικής ιδιοφυϊας), μια φλογερή προσωπικότητα, η Έθελ είχε συνταχτεί στον αγώνα των επαναστατών. Θαυμάστρια του αρχηγού των επαναστατών "Στέπνιακ" είχε πεταχτεί μέχρι τη Βαρσοβία για να συνδράμει τον αγώνα αλλά ο έρωτας είναι ανίκητος στη μάχη. Να μην τα πολυλογούμε η Έθελ επέστρεψε στη χώρα της και ο Βόινιτς την ακολούθησε (και καλά κυνηγημένος...) πουλώντας το πανωφόρι και τα γυαλιά του στο δρόμο και ταξιδεύοντας λαθρεπιβάτης σε ένα πλοίο με μήλα (τουλάχιστον δεν θα ήταν νηστικός). Στην Αγγλία το ζεύγος συνέχισε την επαναστατική του δραστηριότητα μέχρι που ο Βόινιτς βρήκε δουλειά σε ένα βιβλιοπωλείο και ο μάγκας ο Στέπνιακ πέθανε άδοξα καθώς τον πάτησε το τρένο (που ερχόταν από το Μπρίστολ)! Μη χαμογελάτε, είναι γεγονός. Η ανάμειξη του Βόινιτς με τα βιβλία, του άλλαξε τη ζωή, όπως και στους περισσότερους από μας. Αυτός βέβαια διέγνωσε το "ψωμί" που είχε η πώληση παλιών βιβλίων (σε αντίθεση με μας που ξοδεύουμε περιουσίες για να αγοράζουμε καινούρια) και ξεκίνησε ένα σαφάρι ανεύρεσής τους. Σε λίγα χρόνια είχε γίνει ένας από τους πιο σημαντικούς παλαιοβιβλιοπώλες του Λονδίνου. Αγόραζε και πουλούσε. Αγόραζε και πουλούσε. Όλο και πιο σπάνιους τόμους. Δεν θυμάμαι αν το ανέφερα, αλλά αγόραζε και πουλούσε. Σε όλη την Ευρώπη. Μέχρι που το 1912 η τύχη τον έριξε εδώ. Εδώ ντε, που σας είπα να περιμένετε! Κάποια στιγμή με τους πρώτους τριγμούς του πολέμου το ζεύγος την κοπανάει για Αμερική. Στη Νέα Υόρκη κάνουν νέο κύκλο και οι δουλειές πάνε καλά. Ο Βόινιτς έχει αγοράσει το ομώνυμο χειρόγραφο από τη βίλα Μοντραγκόνε για πενταροδεκάρες και ανταλλάσοντάς το με μια στοίβα "άθλια μυθιστορήματα της πεντάρας", όπως θα πει αργότερα. Κρατάει μυστική την προέλευση του πολύτιμου χειρογράφου, όπως είχε υποσχεθεί στους Ιησουϊτες, και σαν καλός έμπορος το δίνει σε επιστήμονες να το αξιολογήσουν και πιθανώς να το αποκωδικοποιήσουν. Πίστευε ότι θα έπιανε ένα τεράστιο ποσό από την πώλησή του. Οι επιστολές που είχε στην κατοχή του από τον Μάρκι προς τον Κίρχερ και που συνόδευαν το βιβλίο, έδειχναν προς την κατεύθυνση του Ρότζερ Μπαίηκον. Τι απεφάνθησαν οι αναλυτές θα το δούμε άλλη στιγμή. Έγινε ντόρος στη Φιλαδέλφεια όπου και παρουσιάστηκε επίσημα το βιβλίο και τα πρώτα δειλά αποτελέσματα της έρευνας. Όμως κάπου αυτή αποτελματώθηκε, άρχισαν οι πρώτες αμφισβητήσεις, η προσπάθεια αποκωδικοποίησης αποδείχθηκε ατελέσφορη, με αποτέλεσμα το "ugly duckling" (ασχημόπαπο) , όπως ο ίδιος συνήθιζε να το αποκαλεί, να μη βρίσκει αγοραστές.

Τελικά πέθανε. Όχι το ασχημόπαπο. Ο Βόινιτς.

Κληρονόμος φυσικά η Έθελ, η οποία σημειωτέον είχε γράψει το πολύ πετυχημένο μυθιστόρημα "Gadfly". Αποκάλυψε στους δημοσιογράφους που είχε βρει ο άντρας της το χειρόγραφο και το ενδιαφέρον αναζωπυρώθηκε. Μετά το θάνατο της Έθελ το βιβλίο περνάει στην κατοχή της Ανν Νηλ, φίλης του ζευγαριού και γραμματέος του Γουίλφριντ. Αυτή είναι που καταφέρνει τελικά να το πουλήσει σε έναν Εβραίο παλαιοβιβλιοπώλη τον Χ.Π.Κράους, το 1961 για $24500 . Ο Κράους το έβγαλε αμέσως στο σφυρί για $160000! Κακό του κεφαλιού του, γιατί δεν το αγόρασε κανένας. Επτά χρόνια πάσχιζε, είδε κι απόειδε και το δώρισε στο Γέηλ, να σχωρνάνε τα πεθαμένα του. Αυτά...

Άρα;......... Τι άρα; Τζίφος και η ιστορική αναδρομή για το τι τελικά αντιπροσωπεύει αυτό το πράμα που λέγεται χειρόγραφο Βόινιτς. Τι απομένει; Θα ξεσκονίσω τα κιτάπια μου (και η βιβλιοθήκη μου έχει την ανάλογη ανάγκη) και θα επανέλθω για μια βουτιά στα βαθιά, στην ανάλυση και τις θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί για το πιο μυστηριώδες χειρόγραφο του κόσμου.