Παρασκευή 24 Απριλίου 2009

CYNOMORIUM COCCINEUM (ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ, ΠΑΝΑΚΕΙΑ)

Πολλές φορές με ρώτησαν μέχρι σήμερα για το πού σταματάει η αλήθεια και πού ξεκινάει η μυθοπλασία, τόσο για το χειρόγραφο Βόινιτς (το χειρόγραφο με το οποίο ασχολείται το πρώτο μου μυθιστόρημα), όσο και για το φυτό που αποκαλώ Πανάκεια στο δεύτερο βιβλίο μου. Ομολογώ πως αυτή είναι πάντα μια ευπρόσδεκτη ερώτηση αφού με φέρνει στην ευχάριστη θέση να διηγούμαι αγαπημένες μου ιστορίες και μάλιστα λεπτομέρειές τους που δεν είναι μπορετό να συμπεριληφθούν στις αποσκευές της λογοτεχνικής πλοκής.
Κάτι ανάλογο συνέβη και με την φερόμενη ως Πανάκεια. Όταν πραγματοποιήθηκε το ταξίδι μου στη Μάλτα, δεν είχα κατά νου την τελική μορφή του μυθιστορήματος. Ήθελα να τοποθετήσω τον ήρωα μου στο ιπποτικό περιβάλλον του 16ου αιώνα και να τον βάλω να επηρεάζει πρόσωπα και στιγμές της ευρωπαϊκής ιστορίας. Αυτό ήταν όλο. Το βοτάνι, ούτε που το είχα ακουστά, παρά την ειδικότητά μου. Όμως σκόνταψα σχεδόν τυχαία πάνω του λίγο πριν την επίσκεψή μου στο Γκότζο, το νησί δίπλα σε αυτό της Μάλτας. Ήταν μια ασήμαντη αναφορά σε κάποιον τουριστικό οδηγό αν θυμάμαι καλά. Μιλούσε για τον “Il-Gebla tal-General” και για το Cynomorium coccineum (μάλιστα το έλεγε λανθασμένα coccineus). Αυτό ήταν το πρώτο σπυρί. Στην επιστροφή μου όμως είχε πετάξει φύτρο. Το έψαξα και εντυπωσιάστηκα.


Τι είναι όμως το Cynomorium (το coccineum είναι ένα από τα δύο είδη του και βέβαια αυτό που είχε μυθιστορηματικό ενδιαφέρον, το άλλο είδος είναι το C. songaricum); Πρόκειται για ένα παρασιτικό φυτό που ζει σε βάρος των χυμών διαφόρων ειδών αρμυρικιών. Έχει βαθυκόκκινο ή καφέ χρώμα και σχήμα φαλλοειδές. Αυτά τα χαρακτηριστικά κατά τη γνώμη μου ευθύνονται και για το ωραίο του όνομα : μόριο του κύνα και δη κόκκινο! Ας με διορθώσει ο Σαραντάκος αν σφάλλω!

Το συναντά κανείς γενικά σε άγονες και άνυδρες περιοχές να ξεπηδάει αιματόχρωμο μέσα από την ξασπρισμένη άμμο της ερήμου. Το φυτό είναι γνωστό από την αρχαιότητα για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες και στο Θιβέτ και την κεντρική Μογγολία το έχουν σε υπόληψη, γιατί υποτίθεται ότι τονώνει το γιανγκ (για το γιν θα σας γελάσω). Γι’ αυτό και σε κείνα τα μέρη οι θεραπευτές το ονομάζουν «σουογιάνγκ». Γενικά πάντως θεωρείται πως ισχυροποιεί οστά και τένοντες και πως αναζωογονεί το αίμα, ενώ τονώνει και το σφρίγος. Προφανώς από την κεντρική Ασία, όπως και τόσα άλλα ωραία πράγματα, πέρασε στις Αραβικές χώρες και τη Β. Αφρική και από κει στη Μάλτα, τον μόνο ευρωπαϊκό σταθμό του.
Οι Ιωαννίτες ιππότες γνώριζαν τη χρησιμότητά του από την εποχή που πολεμούσαν στους Άγιους Τόπους, αφού σε κείμενά τους υποστηρίζουν πως ο χυμός του φυτού σταματά την αιμορραγία, γιατρεύει τις πληγές και αποκαθιστά τις φυσικές δυνάμεις.



Οι Άραβες, λαός πρακτικός και σοφός, ονόμαζε το Cynomorium c. «ταρτούθ». Το ταρτούθ έχαιρε μεγάλης εκτίμησης μεταξύ των καμηλιέρηδων αφού ήταν γλυκό, δροσιστικό και θρεπτικό και το συναντούσες ξαφνικά στη μέση του πουθενά, όταν σε είχε στεγνώσει η αμείλικτη κάψα της ερήμου. Παραδόξως, το φυτό δεν περιγράφεται στο «Materia Medica» (ή Περί Ύλης Ιατρικής, το ευαγγέλιο των φαρμακοποιών και θεραπευτών για πολλούς αιώνες) του Διοσκουρίδη.
Βέβαια, το φυτό είναι πολύ σπάνιο και η Μάλτα στην οποία τελικά κατέφυγαν οι Ιωαννίτες πολύ απομονωμένη. Φαντάζομαι το μέγεθος της έκπληξης που θα δοκίμασαν όταν σε μια βραχονησίδα πλάι στο Γκότζο ανακάλυψαν εκείνο το φαλλόμορφο κοκκινωπό παράσιτο! Στην απέναντι ξηρά χτίστηκε παρατηρητήριο, κάτι σα μικρό φρούριο, ο πύργος Qawra, ενώ διατάχθηκαν και θαλάσσιες περιπολίες, ώστε να έχει ο βράχος με το φυτό φύλαξη νυχθημερόν. Το φυτό δεν ευδοκιμούσε σε άλλο σημείο του νησιού και τους ήταν πολύτιμο. Έδεσαν μάλιστα και ένα γερό σχοινί στο οποίο στερέωσαν ένα βαγονέτο για την ασφαλή μεταφορά ανθρώπων και φυτών πάνω από τα κύματα. Δείγματα του φυτού στέλνονταν σε βασιλείς και μονάρχες στην ηπειρωτική Ευρώπη, ως εξωτικό δώρο. Ο βράχος όπου ενδημούσε το φυτό ονομάστηκε Il-Gebla tal-General, δηλαδή «Βράχος του Στρατηγού» (μάλλον προς τιμήν αυτού που το ανακάλυψε) και αργότερα «Βράχος του Μανιταριού», μολονότι το Cynomorium δεν είναι μύκητας. Ο Βράχος είναι αυτός που διακρίνεται πίσω μου στη φωτογραφία.

Σήμερα θεωρείται φυσικό μνημείο και προστατεύεται, ενώ λέγεται πως το φυτό φυτρώνει ακόμα στην κορυφή του. Ιστορικοί της εποχής των ιπποτών βεβαιώνουν πως πολλά από τα τραύματα των στρατιωτών και ακόμα και του Μεγάλου Μαγίστρου Λα Βαλέτ, κατά την Μεγάλη Πολιορκία της Μάλτας του 1565 από τους Τούρκους, γιατρεύτηκαν με τη χρήση του φυτού αυτού. Οι Οσπιτάλιοι ιππότες ήταν οι καλύτεροι γιατροί της εποχής και έφτιαχναν εκχυλίσματα με τη σκόνη του φυτού που είχαν προηγουμένως αποξηράνει. Όσοι έχουν διαβάσει την «Πανάκεια» ξέρουν πια πως η φαντασία μου δεν οργίασε, αφού μόνο ελάχιστα απομακρύνθηκε από την ιστορική αλήθεια και τη φαρμακευτική πρακτική!

Βοτανολογικές εξετάσεις δεν έχουν γίνει σε εκτενή κλίμακα. Έχει βρεθεί ωστόσο πως στερείται χλωροφύλλης, ενώ περιέχει ανθοκυανικούς γλυκοσίδες (εξ ων και το χρώμα), τριτερπενικές σαπωνίνες και λιγνάνια. Όσοι εντυπωσιαστήκατε από τις πομπώδεις ορολογίες να σας καθησυχάσω βεβαιώνοντας πως αυτές δεν είναι τίποτε μαγικές ουσίες μα κοινά συστατικά των περισσότερων φυτών. Φαρμακολογικά έχει αποδειχτεί η ευεργετική δράση του φυτού στη γαστρίτιδα, στην υπέρταση και το κυκλοφορικό γενικότερα, ενώ υπάρχουν θετικά ευρήματα στην επίδραση του στην σκλήρυνση κατά πλάκας και άλλες εκφυλιστικές νευρομυϊκές νόσους. Καθυστέρηση φαίνεται να προκαλεί στον κύκλο πολλαπλασιασμού του HIV(από έρευνα δημοσιευμένη το 2000 στο περιοδικό Phytotherapy Research)! Μελέτες του Βασιλικού Πανεπιστημίου της Σαουδικής Αραβίας του 1999, του αποδίδουν εξαιρετικές ιδιότητες ως προς τη γονιμότητα, μια δράση που του απέδιδαν και στο Μεσαίωνα, αν και τότε πολλές «θεραπευτικές ιδιότητες» ήταν ασφαλώς επηρεασμένες από το σχήμα του φυτού! Νεότερες έρευνες απέδειξαν σημαντική αντιοξειδωτική δράση. Το Μαλτέζικο Μανιτάρι τείνει να γίνει ένα από τα πετράδια στο στέμμα της επιστήμης της Εθνοφαρμακολογίας, δικαιολογώντας τον τίτλο «θησαυρός των φαρμάκων» που του είχε αποδοθεί από τον Ibn Sina (Αβικένα).

Το Cynomorium coccineum, λοιπόν αποτέλεσε τη θρυαλλίδα της έμπνευσης μου για το δεύτερο βιβλίο. Μια σύγχρονη μικρή Πανάκεια, που κρύβει ακόμα πολύτιμα μυστικά και που ίσως κάποτε να ξεπροβάλουν ξαφνικά όπως το ίδιο το Cynomorium μέσα στην έρημο!

12 σχόλια:

Emmanuel Manolas είπε...

Τώρα λοιπόν ξέρουμε τι παίρνεις όταν έρχεσαι και λύνεις τις σκακιστικές σπουδές πάραυτα. Και όταν ετοιμάζεις τα βιβλία (και τα παιδιά;) δυό-δυό.
Εκείνο το Μεγανήσι πώς πάει από απρόσιτες βραχώδεις ακτές για κρυφές καλλιέργειες κυνομόριων;

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ είπε...

Ε, όχι και τι παίρνω φίλε Μανώλη! Αν κρίνει κανείς από τον τελευταίο διαγωνισμό,μάλλον παίρνετε όλοι οι άλλοι!

Καλά, για τον Πρέντο δε λέω τίποτα. Είχε πέσει μέσα στην χύτρα με το ζωμό του cynomorium όταν ήταν μικρός.

Emmanuel Manolas είπε...

Απλά στον τελευταίο διαγωνισμό δεν είχες πάρει!!
Καλά, εντάξει, πλάκα έκανα.
Δεν πιστεύω ότι μπορεί να κάνει την διαφορά ένας διαγωνιζόμενος παίρνοντας πρόσθετες ουσίες, στη λύση ή στη σύνθεση.
Με καφέ, σοκολάτες ή ενεργειακά ποτά, έχει αποδειχθεί ότι η κατάταξη είναι παρόμοια :
1) ΚΠ, 2) ΑΠ, 3) ΝΜ ή ΠΚ ή ΔΣ ή ΙΓ και μετά όλοι οι υπόλοιποι.
Πιστεύω ότι χρειάζονται γνώσεις, που αποκτώνται με μακροχρόνια επίμονη εξάσκηση, και λίγο ταλέντο, μια που δεν είναι το αγώνισμα κατάλληλο για όλους (όπως όλα τα αγωνίσματα άλλωστε).
Ο επόμενος πανελλήνιος διαγωνισμός (μάλλον στις 31 του Μάη στο Αιγάλεω) είναι ευκαιρία για τον καθένα μας να προπονηθεί και να κάνει την ανατροπή.

espectador είπε...

Παναγιωτη μεχρι τωρα πιστευα οτι το κρεμμυδι εχει τοσες πολλες θεραπευτικες ιδιοτητες ετσι που να χαρακτηριζεται πανακεια (λογω Μπαζαιου αυτα). Τωρα μ αυτην σου την αναρτηση πολυ φοβαμαι οτι η γυναικα μου (αν και η ιδια διαβασε το βιβλιο σου πριν απο μενα)θα με τραβολογαει στις Μαλτες!

Ανώνυμος είπε...

Tom

Δεν περίμενα να υπάρχει στην πραγματικότητα το φυτό!!!! Πολύ χάρηκα για αυτό.
Μακάρι να βρούμε τρόπους να το αξιοποιήσουμε...

Χριστός Ανέστη , Χρόνια Πολλά

ΜΑΙΡΗ Η. είπε...

Παναγιώτη, άναψες φωτιές με το βότανό σου! Γράφεις ..."φαρμακολογικά έχει αποδειχτεί η ευεργετική του δράση κ.λπ".... Τι ακριβώς εννοείς? Μιλάς για κάποια πειράματα ή για παραδοσιακές τοπικές εφαρμογές?

Ελπίζω να μην γεννήθηκαν τα δίδυμα όσο έλειπα!

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ είπε...

@alkinoos
Οι φαρμακοποιοί -ως γνωστόν- δεν παίρνουν ουσίες. Πουλάνε ουσίες. Δε νομίζω ότι θα με δείτε στο Πανελλήνιο Πρωτάθλημα. Τη γλιτώσατε! :-)

@espectador
Το Allium cepa (Οικ. Lilliaceae), κοινώς κρεμμύδι, εκτός από τη σαλάτα μας μπορεί να βοηθήσει και ως διουρητικό και υπογλυκαιμικό, ενώ στη λαϊκή ιατρική χρησιμοποιήθηκε και ως αιμοστατικό (όχι άδικα). Η Urginea maritima, το γνωστό σκιλλοκρέμμυδο, είναι εκτός από διουρητικό και καρδιοτονωτικό. Εκεί βέβαια εξαντλούνται και οι φαρμακευτικές του χρήσεις. Εκτός κι αν συμπεριλάβεις σ'αυτές και την ποντικοκτόνο δράση του :-)
Θαρρώ πως το κυνομόριο είναι πιο σημαντικό φυτό. Αλλά μένει να αποδειχτεί.

@Tom
Χρόνια πολλά! Τι; με είχες για φαντασιόπληκτο; :-)


@Μαίρη
Η φαρμακολογία είναι η επιστήμη που εξετάζει τις αλληλεπιδράσεις των φαρμακευτικών ουσιών με τον ανθρώπινο οργανισμό. Άρα σαφώς αναφέρομαι σε επιστημονικές μελέτες με την αυστηρή έννοια του όρου, δηλαδή το κλινικό πρωτόκολλο, τα πειραματόζωα, τα πλασέμπο κτλ.Οι φαρμακολογικές δράσεις που αναφέρω είναι αποδεδειγμένες. Μην υποτιμάς ωστόσο και την παραδοσιακή ιατρική, όπως π.χ. τις αγιουβερδικές συνταγές της ινδικής φαρμακευτικής. Πολλά απ' αυτά είναι βέβαια γιατροσόφια, αλλά μερικά έχουν στέρεη επιστημονική βάση και εξήγηση.

Αυτό που λέω εν τέλει είναι πως η Φύση μας φυλάει πολλές ακόμα εκπλήξεις, αρκεί να μην την υποτιμάμε,να είμαστε πιο ανοιχτοί και πιο ταπεινοί απέναντί της, γιατί είναι πιο σοφή κι από τον πιο σοφό άνθρωπο.

ΜΑΙΡΗ Η. είπε...

Όχι, δεν την υποτιμώ καθόλου την παραδοσιακή ιατρική. Αντιθέτως, την εκτιμώ πολύ. Ήθελα έμμεσα να μάθω, αν πιθανόν κυκλοφορήσει κάτι κάποτε, μια κι είναι δύσκολο να πάει κάποιος στα μέρη του μορίου.

Ανώνυμος είπε...

Chris Mertzo,mpravo gia thn Panakia,wraio Biblio,ua psakso na vrw k to 2 sas,k pali synxaritiria...

Chris Mertzo είπε...

Μπρα βο για την Πανακεια,βιβλιο που διαβασα μονορουφι με ενδιαφερον ,και πολυ ευχαριστα,θα ηθελα και μια ακομα συνεχεια της,Πανακειας,θα διαβασω τωρα και το αλλο σας βιβλιο,ευχωμαι παντα επυτιχιες...

Manos Mastrogiogis είπε...

Δεν γνωριζω ανα αυτο ειναι το ονομα του. Ετσι το βρηκα στο βιβλιο "Mediterranean Wind Flo;wers"
Υπαρχει στην Κω σε περιορισμενη εκταση σε αμμοχαλικωδη παραλια ανατολικα της πολης Κω σε περιοχη με μεγαλη οχληση λογω τουριστικης περιοχης. Ο δεσμος αναγει σε φωτογραφια αυτου του φυτου αν το ταυτισα σωστα.
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=755833131102811&set=pcb.755835977769193&type=1&theater

Manos Mastrogiogis είπε...

Συνεχεια του προηγουμενου σχολιου μου: το ονομα του φυτου οπως το βρηκα στο βιβλιο ειναι: Cynomorium coccineum